Ngồi nghe ai đó nói xem ông Plato hay ông Mặc Tử nói gì về việc nọ việc kia thì là ngồi nghe lỏm. Cầm sách của Plato hay Mặc Tử mà tìm kiếm kết luận về việc gì đó hòng hưởng cái thông thái của họ thì cũng không khác gì mấy.

Xem xét cách ông Plato nghĩ và lập luận, cách đi từ điểm A tiền đề đến điểm B kết luận thì là đi lại các thao tác cơ bản của việc nghĩ của một người thực hành triết lí. Rồi tập lặp lại những thao tác đó với các đối tượng mới, thì là ta cũng đang tập tọe thực hành việc triết lí. Dần dà, ta rèn luyện cách nghĩ về các vấn đề theo cách mà các nhà triết học tiêu biểu đã từng làm. Như vậy là dùng triết mà học nghĩ. Toàn bộ phương pháp học tập đó tóm gọn trong một câu: đi lại con đường người trước đã đi.
Người trước ở đây tóm gọn trong một môn khai phóng (liberal art) có lịch sử hàng ngàn năm với các thao tác lõi được dùng đi dùng lại như một đặc trưng và kỉ luật của môn.
Xin kể ra vài thao tác cơ bản thường dùng của triết gồm: 
hoài nghi,

phân tích khái niệm,

phê phán,

suy diễn,

lí luận,

thí nghiệm tâm trí …

Người ta học triết bằng đọc sách, như mọi môn khác. Tất nhiên. Nhưng cũng như những môn khác, nó cũng có thể học bằng việc làm (learning by doing), thì chính là thực hành các thao tác cốt lõi của việc triết lí. Từ đó mà kĩ năng nghĩ nó được nâng lên.. Vật liệu là các cụm vấn đề trong đời sống khác nhau: đạo đức, tri thức, chính trị, hạnh phúc, ý chí tự do. Thao tác trên các vấn đề gần với đời sống, thì triết sẽ trở nên hành dụng hơn, ít tư biện thuần túy, ít triết lí suông hơn.

Các luật tự nhiên, sự vận hành của vũ trụ, cách điều hành của một chính phủ và tác động nên một hoặc nhiều quốc gia, cách nền kinh tế vận hành, các xu hướng công nghệ lớn đang dịch chuyển xã hội loài người, và nhiều chuyện khác nữa …

Ta dễ nhìn thấy đó là những chuyện to tát, có tác động cũng không nhỏ. Cứ tưởng Mỹ – Trung đối đầu trong thương chiến là việc của hai nước, Covid19 xảy ra tưởng ảnh hưởng tới Nhật là cùng, nhưng nó lại làm cho doanh nghiệp làm phần mềm ở Hà Nội điêu đứng. Trung ương Đảng ra nghị quyết về chuyển đổi số, thời gian sau hàng loạt đại công trình khởi công.
Nhà điều hành và tổ chức của mình không hoạt động trong chân không, nên buộc phải hiểu những chuyện vĩ mô ở một mức độ nhất định, vì nó tác động trực tiếp tới doanh nghiệp của mình. Do vậy mà phải học cách “đọc” và “nhìn” những chuyện quốc gia đại sự, như thể là việc của mình.
Nhiều môn khai phóng giúp cho việc đó: Xã hội học giúp cho việc hiểu về văn hóa, xã hội; kinh tế học trang bị cái nhìn vào kinh tế học từ vĩ mô tới vi mô; lịch sử giúp nhìn ra một chuỗi dài sự kiện kết nối và tác động; khoa học về sự sống và môi trường giúp nhìn ra sự sinh-triển của trái đất và mối tương liên giữa các yếu tố trong đó…

Trong số các môn khai phóng, Triết có địa vị đặc biệt. Nó thâu tóm từ các môn khác cái căn cơ, rồi ngược trở lại giúp phần nào cho các môn khác phát triển tiếp. Nó nhìn vào cốt lõi của các lĩnh vực. Nó nhìn vào phía sau các bức tranh lớn hay nhỏ. Do vậy, nó gia tăng chiều sâu cho các hiểu biết. Một sự hiểu biết về triết học chính trị sẽ giúp cho đọc vị con người, đọc vị các thể chế, đọc vị các chính phủ và các tương tác chính trị có thể là căn cơ hơn so với xem xét các sự kiện thời sự bề nổi nước này đánh nước kia, ai làm sẽ lên tổng thống nước Mĩ….
Đối với người học triết và thực hành suy tư, nó là phương tiện cho đầu óc sáng sủa hơn. Suy nghĩ tốt hơn, để rồi lại hiểu chuyện hơn. Học triết không phải là để làm “bách khoa thư”, mà để ngày càng sáng suốt hơn, con mắt xanh hơn, lối sống hưng thịnh và đủ đầy về trí tuệ và tinh thần hơn.

Nhưng triết học ở Việt Nam có khi giống như con ngoáo ộp, rất đáng sợ đối với học sinh sinh viên. Vài năm nay Libero đang phá dớp nỗi sợ học triết. Anh em học vui, học hăng say và thấy tiềm năng to lớn. Năm nay, module Triết học và việc rèn trí nghĩ của Libero sẽ chào đón thêm các học viên dạng exchange từ lớp NGE sang học hỏi giao lưu. Cái mới của năm nay, ngoài cải tiến về cấu trúc lớp học, còn là sự bổ túc tài liệu học tập với một giáo trình đầy đủ Nhập môn Triết học, được biên dịch từ cuốn giáo trình có nội dung rất cập nhật và toàn diện từ dự án OpenStax, Đại học Rice.

Peter Drucker nói “quản trị bản thân trước, quản trị công ty sau”. Nhiều người đồng tình với lời dạy sâu sắc đó. Tôi chỉ đồng ý 2/3. Phần đồng ý là “phải quản trị bản thân”, nhất là quan điểm cho rằng “đối với nhà điều hành, quản trị bản thân cũng cần chiến lược”. Nó là nội dung đầu tiên và xuyên suốt mà một nhà điều hành phải học tập và tái học tập không ngừng nghỉ. Chỉ có chuyện trước sau là không nhất thiết. Quản trị bản thân tốt không phải điều kiện tiên quyết để quản trị công ty tốt. Nó không phải là cần và đủ mà là một nhiệm vụ độc lập của nhà điều hành. Thứ đến, việc đó cần phải diễn ra liên tục. Tu thân là việc cả đời, không thể có chuyện “xong”. Từ trước khi có công ty, rồi cho tới khi rời bỏ công ty mà sang công ty khác hoặc chuyển hẳn sang việc khác. Ngoài công dụng thực dụng tu thân để làm gì đó, nó phải là công việc có giá trị tự thân. Vừa là phương tiện, vừa là đích đến.

Cách nói ngày xưa thì quản trị bản thân là “tu thân”. Ngày nay ta nói là “quản trị bản thân”, managing oneself, hay quản trị cuộc đời. Cũng đều hàm ý về một thức ý thức cải thiện cuộc đời của chính mình.
Có hai nội dung quan trọng của quản trị bản thân: Hiểu mình, và Mục tiêu phấn đấu. Hiểu mình từ tính cách, thiên hướng, các yếu tố bẩm sinh, tâm lí tình cảm, cho tới các mối quan hệ xã hội, địa vị, nguồn lực, trí tuệ, văn hóa…Mục tiêu là cái mình muốn có, muốn trở thành. Đa dạng phạm trù: tài chính, sức khỏe, sự nghiệp, tâm linh… Một cái trải dài từ quá khứ đến hiện tại, cái kia phóng mắt về tương lai.
Ở giữa hai cái đó là các chương trình hành động: học tập, dự án, công việc…

Từ xa xưa việc quản trị bản thân đã có lề lối nhất định. Người nhà Phật hướng dẫn tinh tấn cả trăm đường tu cho cả người trong chùa lẫn người ngoài xã hội; người khắc kỉ cũng hàng tá phương thức kiểm soát mình để đứng vững và an nhiên trước biến động cuộc sống; người theo Khổng học cũng không thiếu gì phương thức để phát triển bản thân: ngũ thường, tam cương, tới phương thức hành động cách vật, trí tri, thành ý, chính tâm, tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Do vậy nhà điều hành ngày nay sinh ra đã có sẵn một kho tài nguyên khổng lồ mà tiền nhân để lại để quản trị và phát triển bản thân. Sách vở nhiều không biết bao nhiêu mà kể.

Ngày nay, kể từ khi thế giới bước vào xã hội tri thức, nhu cầu tự học và phát triển bản thân càng nở rộ. Khiến cho hàng loạt công cụ, framework ra đời và đi vào đời sống: Vòng tròn vàng, bánh xe cuộc đời, ikigai, bản phác thảo công việc cá nhân, thói quen hạt nhân (atomic habits), các bài test tính cách …

Trong số cả tá phương thức và quan điểm quản trị bản thân, có một quan điểm cấp tiến chủ động cho rằng cần phải “thiết kế cuộc đời đáng sống”. Tức là nắm bắt cuộc đời mình ở thế chủ động, tự đặt ra các mục tiêu, thử nghiệm và cải tiến thường xuyên. Quan điểm đó cho rằng tương lai phải được kiến tạo chủ động, và nó đến từ các chương trình hành động ngay hôm nay chứ không phải là mơ những giấc mơ to tát. Quan điểm ấy thừa nhận một thực thể phức tạp trong một con người. Mỗi người là một “quân đoàn” chứ không phải là có một căn tính duy nhất bất biến. Mỗi khi hành động, con người đó đang thể hiện một hiện thân khác. Sáng là nhà buôn, tối làm nghệ sĩ sân khấu, buổi trưa là nhà hoạt động xã hội. Năm nay là giảng viên, ba năm sau là doanh nhân, năm năm sau là nhà văn sáng tác truyện hư cấu. Một người hiểu sự phức hợp của bản thân, chấp nhận nó, và nương theo tự nhiên (theo nghĩa rộng rãi nhất) mà phát triển một “quân đoàn” trong mình. Để đi đến cực hạn của tiềm năng, và để viên mãn với sự chọn lựa chủ động – được sống theo cách mình mong ước.

Người có giáo dục được dạy cho biết đọc biết viết, biết tự học, biết làm người công dân, biết chung sống, biết tự chủ, biết làm lụng và phát triển. Nhưng biết rồi thì có còn học nữa không?

Kinh tế lao dốc, doanh nghiệp làm ăn khó khăn, người lao động khốn đốn. Mục tiêu còn ở rất xa, nguồn lực và trí tuệ ngày càng giới hạn. Người khôn của khó, nhưng ta vẫn mong muốn đạt được sự thịnh vượng và an lạc. “Điều gì quan trọng và lúc này?”

Dưới đây là mấy dòng ghi nhanh, để tự răn mình:

Nỗ lực cải thiện tư duy không ngừng nghỉ

• Đạo đức
• Tích cực
• Cởi mở
• Vị tha
• Thấu cảm
• Trắc ẩn
• Hiện sinh
• Cầu tiến
• Không rời bỏ mục đích và nguyên tắc của mình.
• Thực hành tự do suy nghĩ, tự do hành động. Vượt lên định kiến, chống giáo điều.

Đốt lửa và duy trì ngọn lửa nhiệt tình

• Duy trì và cải thiện sự nhiệt tình là nhiệm vụ của bản thân.
• Tinh thần chiến đấu rực lửa là chìa khóa cho hầu hết tình huống khó khăn
• Hành động từng bước để đạt được mục tiêu
• Không từ bỏ tầm nhìn, mục đích dù khó khăn cỡ nào.
• Kiểu gì cũng có những thách thức, ngáng đường, cản trở… nó là một phần của công việc.
• Cứ khi nào định từ bỏ mục tiêu, đấy mới thật sự là lúc công việc bắt đầu.
• Quan sát và cảnh giác, và phản hồi hợp lí với các hiện tượng có nguy cơ làm giảm sự hăng hái hành động
• Mục đích, ước mơ, khát khao, lí do tồn tại, lí lẽ đời người, lời khích lệ, cây gậy và củ cà rốt, lời khích tướng, sự mắng mỏ … tất cả những gì cần thiết để cháy lên – dùng được thì cứ dùng.
• Tương lai tươi sáng nhất định thành hiện thực

Mở rộng năng lực

• Cải tiến liên tục cách làm mọi việc
• Học cái mới chưa từng học, để nghĩ sáng hơn, làm hiệu quả hơn
• Gặp mọi người -cả cũ và mới – và học từ họ cái mà mình không biết, bất kể tuổi tác, xuất xứ, hay địa vị
• Kết nối con người-công nghệ-tri thức để cải thiện hiện trạng khai thác nguồn lực
• Thử, rút kinh nghiệm và học từ các phép thử nghiệm
• Học cách làm nhiều hơn với ít hơn
• Làm việc thông minh hơn phải là một mệnh lệnh.
• Mài rũa năng lực sáng tạo, trong chính những hoạt động cải thiện hiện trạng sáng tạo trong công việc hằng ngày.
• Thích ứng là một năng lực sống còn thời biến động
• Kiến tạo và khai thác tri thức dưới tất cả thể hiện của nó. Bất cứ thứ gì giúp ta làm tốt hơn công việc và sống tốt hơn đều góp phần cải thiện năng lực.

Xắn tay giải quyết các vấn đề nhân sinh, tạo thành quả tích cực

• Nhìn ra cơ hội. Từ trong sự bất cập của thực tế; từ trong những sự kiện xảy ra bất thình lình; từ trong những nhu cầu mới phát sinh; từ những phát kiến và sáng chế công nghệ mới; từ sự thay đổi cơ cấu ngành đang xảy ra nhanh chóng từ sau Covid và dưới tác động của biến động trong môi trường kinh doanh; từ sự thay đổi về lối sống, suy nghĩ, nhân sinh quan, giá trị quan của cá nhân và các nhóm; hay từ trong sự dịch chuyển về về cơ cấu xã hội, dịch chuyển về thế hệ.
• Huy động nguồn lực, trí tuệ, con người và kết nối trong các giải pháp cụ thể để khai thác cơ hội.
• Trong khi tìm cách duy trì tính hiệu quả, phải tích cực khám phá những “vùng đất mới”. Thí nghiệm phải là một GEN mới trong hoạt động.
• Không ngồi than vãn kinh tế xuống dốc hay những trục trặc nội bộ. Mọi khủng hoảng đều có lối thoát của nó.
• Hướng sự tập trung của Tư duy, Nhiệt tình, và Năng lực của mọi người vào quá trình khai thác cơ hội và kiến tạo tương lai tốt đẹp mà chúng ta hằng mong ước.
• Mèo trắng mèo đen đều được, miễn là phải bắt được chuột thì là mèo tốt. Thoải mái “nghĩ ra ngoài chiếc hộp”, “chống giáo điều”, “phá bỏ định kiến”, nhưng “giữ đạo đức làm người” là được.

Điều quan trọng cuối: Làm những điều trên cùng nhau.

Lùi sâu vào khoảng mười ba mười lăm năm trước tôi bắt đầu tìm hiểu về quản trị tri thức để phục vụ những dự án đang làm, tôi dần tiếp cận với tri thức luận của giáo sư Ikujiro Nonaka – một người đối với tôi lúc đó đơn giản chỉ là “ông nội của Scrum” (còn cha đẻ là Jeff Sutherland và Ken Schwaber). Nhưng chính mô hình SECI của Nonaka dần dà lại trở thành một cái lỗ đen để tôi lún ngày càng sâu hơn vào việc tìm hiểu về tri thức, về lao động tri thức, xã hội tri thức, kinh tế tri thức, cách tân, sáng tạo, khởi nghiệp, và quản trị mới.

Trong hơn một thập kỉ qua, cứ xuân thu nhị kì, tôi lại có dịp làm một seminar, hoặc khởi động một dự án, hoặc thực hiện một bài giảng nào đó mà lí luận của Nonaka mang tính chỉ đường. Tôi đã mang nó đi theo những cùng những bước chân qua nhiều trạm dừng chân (thoáng qua hoặc lâu dài) Hanoi Scrum, FPT Aptech, FPT University, FPT Corporate University, NTQ Solution, Agile Conferences, TrueMoney, BIDV, MSB, Cánh Buồm, Học viện Agile, CodeGym, GrowMind…

Đường đi ấy để lại một số kết quả của quá trình đó là nhìn thấy được (như sách vở, khóa học, sản phẩm, công ty khởi nghiệp); nhưng kết quả lớn hơn là trong nhận thức của mình về một lí luận quan trọng dẫn dắt con người chủ động tiến vào xã hội tri thức.

Con đường ấy tôi gọi là Tri Đạo, đường đi của tri thức, được vạch ra với viễn kiến tài tình của Peter Drucker, lí luận về công ty tạo dụng tri thức của Nonaka, cùng nhiều học giả, người thực hành lỗi lạc đi sau. Con đường ấy ngày càng sáng rõ và tiềm năng mang lại thật to lớn cho cá nhân, tổ chức, và xã hội.

Nay tôi mở lớp Tri Đạo để nối dài cái đường ấy, thông qua việc tìm hiểu sâu hơn về nó, đúc kết tích cực hơn, và truyền bá nó tích cực hơn chút nữa.

Việc mở lớp là lẽ đương nhiên phải làm. Tri Đạo được Viện Phát triển Giáo dục Khai phóng Libero và Trường Quản trị Hiếu Liêm (thuộc Học viện Agile) bảo trợ và thúc đẩy.

Tôi nhiệt thành rủ rê bạn cùng đi con đường này!

Thông tin ở đây: https://libero.school/course/tridao/

[Phi lộ: Bài này được dịch từ Chương 15 cuốn sách The New Realities của Peter Drucker, in lần đầu năm 1989, tái bản 2017 của nhà xuất bản Roulledge. Đây là một trong những bài viết quan trọng nhất thể hiện tầm vóc và viễn kiến của Drucker về Quản trị. Nó không chỉ nhìn quản trị như là một danh mục các việc cần làm của một nhóm nhỏ trong tổ chức, nó đặt ra các câu hỏi mang tính triết lí quan trọng đối với Quản trị với tư cách rộng lớn hơn, như là một chức năng xã hội có tác động to lớn và tích hợp sâu vào nền văn hóa; và là một lĩnh vực tri thức có kỉ luật văn hóa độc lập đã thực sự tiến lên để đủ sức đứng ngang hàng với những lĩnh vực khai phóng truyền thống. Bài viết này liên tục được đăng lại trong các tác phẩm về sau của Drucker như Drucker Essentials 2001, Management 2008]

Bắt đầu từ NeoManager

Ba năm trước, ngay trước thềm Codvid tôi công bố logo của NeoManger- chương trình học tập dành cho nhà quản lí mới – trên Cộng đồng Nhà quản lí Hiện đại. Có sếp còn phê là làm cái Pacman cắm đầu xuống đất, bèn bỏ đi. Lúc đầu, khi thiết kế chương trình này, chúng tôi chỉ nghĩ đơn giản là tạo ra nơi chốn học tập mới mẻ cho nhà quản lí.