Không giống như mục tiêu lấy thông tin khi đọc lướt. Để đọc được thật sâu, ta phải đọc kĩ, đọc lại, suy nghĩ và đối chiếu với bên ngoài. Chí ít là sau khi bạn đã đọc lướt có kiểm soát, bạn đọc lại một lần nữa thì thông tin thu được cũng đã khác, ngay cả khi bạn không áp dụng kĩ thuật nâng cao nào. Một sự lãng phí lớn của rất nhiều người đọc sách đọc xong một cuốn sách xong cất đi luôn không bao giờ sờ lên nữa. Mỗi lần đọc lại, một lần ngộ thêm. Phàm phải sách nào hay, và quan trọng, hãy đọc đi đọc lại. Đấy là bí quyết đơn giản để hiểu cho thật kĩ.

Mortimer Adler hướng dẫn cách chúng ta đọc sâu thực sự cuốn sách bằng việc thực hành cấp độ đọc phân tích. Đọc phân tích là một cách đọc tích cực, bạn sẽ phải trả lời bốn câu hỏi cơ bản này sau khi đọc xong:

1. Tổng quan cuốn sách này nói về điều gì? 
2. Những gì được đề cập chi tiết và đề cập như thế nào? (Các ý tưởng chính là gì?)
3. Cuốn sách có đúng không, đúng một phần hay toàn bộ? 
4. Ý nghĩa của cuốn sách này là gì? 

Ở cấp độ này, bạn cần phải khôi phục lại được cấu trúc của cuốn sách, lập luận của tác giả, nắm bắt được các chi tiết, và thực hiện “trao đổi” với tác giả để thực sự nắm bắt được cuốn sách ở mức độ sâu sắc hơn.

Theo đó, bạn phải biết loại sách đang đọc là sách gì, tốt nhất là trước khi đọc cuốn đó. Đọc xong, bạn cần trình bày sự thống nhất của toàn bộ nội dung cuốn sách trong một câu đơn hoặc một đoạn văn ngắn. Trình bày những phần chính của cuốn, và cách sắp xếp các phần theo thứ tự thống nhất thành một chỉnh thể. Phát hiện ra những vấn đề của tác giả. Tìm các từ quan trọng và qua đó đi đến thống nhất thuật ngữ với tác giả. Đánh dấu những câu quan trọng nhất trong một cuốn sách và tìm ra các nhận định ẩn chứa trong đó. Tìm ra các lập luận cơ bản trong một cuốn sách dựa trên mối liên hệ giữa các ý tưởng. Tìm ra các hướng giải quyết của tác giả. Bạn cần nói chắc chắn rằng “tôi hiểu” trước khi nói “tôi tán thành” hoặc “tôi phản đối” hay “tôi tạm thời chưa đưa ra nhận xét”. Khi bạn phản đối, hãy phản đối một cách hợp lí. Tôn trọng sự khác nhau giữa kiến thức và quan điểm cá nhân bằng cách đưa ra những lí do giải thích cho đánh giá phê bình của bạn.

Đây là cấp độ đòi hỏi sự chú ý đến chi tiết, do vậy sẽ tốn thời gian. Chỉ những cuốn sách thực sự quan trọng cho công việc hoặc cho sự tò mò của bạn thì mới cần đầu tư lớn như thế.

Khi thực hành đọc sâu, bạn nên sử dụng các công cụ ghi chú thật hữu hiệu để lưu lại các chi tiết. Phần sau chúng ta sẽ trả lời câu hỏi “Làm sao để không quên nội dung của cuốn sách?” để tìm hiểu một số hướng dẫn ghi chú khi đọc sách để bạn có thể tổ chức thông tin một cách hợp lí, lưu trữ trong một kho thông tin cá nhân gọn gàng và sử dụng lâu dài về sau.

Trong quá trình tương tác với cuốn sách, có thể bạn sẽ cần đặt ra những câu hỏi phản biện, hoặc liên kết với những kinh nghiệm mà bạn đã có sẵn trong người, hoặc liên hệ/đối chiếu với những nội dung từ các cuốn sách/bài báo khác. Hãy nêu rõ những chỗ đồng tình, chỗ phản đối, chỗ nghi vấn. Việc làm này kích hoạt quá trình phản tư (reflection) về nội dung của cuốn sách, giúp bạn củng cố hiểu biết của cuốn sách, và liên hệ với các thông tin khác, từ đó gia tăng hiểu biểu của cá nhân. Trong các lớp học về quản trị hiện đại dành cho các nhà quản lí (NeoManager.vn), tôi thường nhận thấy các nhà quản lí ghi nhận hoạt động đọc có phản tư thường là hoạt động giàu trải nghiệm, hỗ trợ rất nhiều cho việc tiếp thu kiến thức từ sách và mở rộng khả năng vận dụng vào thực tiễn. Nói như một anh bạn thân là một chủ doanh nghiệp cỡ vừa, đây là một hoạt động rất “ăn tiền”. Trong khung dưới đây là mẫu để bạn thực hiện thao tác phản tư này theo “quy trình”. Nếu mới làm, hãy tuân thủ nó, khi làm nhiều quen tay thì bạn có thể biến báo đi cho linh hoạt.

Gợi ý cuối cùng, khi đọc sách bạn có thể cần phải đối chiếu ý hiểu của mình so với người khác bằng cách xem xét các bản tóm tắt và đánh giá sách hoặc nói chuyện với người cùng đọc cuốn sách đó. Làm như vậy, bạn có thể tránh được những chỗ hiểu còn sai sót hoặc nông cạn. Đó cũng là cách củng cố lại những hiểu biết quan trọng nhất mà bạn rút ra được từ một cuốn sách quan trọng. Sẽ là lãng phí cơ hội nếu như đọc xong một cuốn thật hay, bạn lại hiểu sai hoặc hiểu nó ở mức bề mặt.

<Trích nội dung ebook “Đọc sách Thông minh – Hướng dẫn bỏ túi cho người bận rộn”>

Đây là một phần trong lời mở cho sự kiện Cánh Buồm công bố sách mở vào ngày 20-11-2016: “Tầm nhìn Giáo dục của Cánh Buồm là gì, và tại sao Cánh Buồm lại khởi đầu với sách Tiếng Việt, sách Văn và sách Lối sống?

Trong báo cáo trình lên theo yêu cầu của Ủy ban Văn hóa – Giáo dục – Thanh niên – Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, nhóm Cánh Buồm trịnh trọng ghi Tự học là năng lực các nhà sư phạm hai tay dâng lên thanh thiếu niên Việt Nam. Để làm công việc đó, với sức ban đầu có hạn, Nhóm tập trung vào những môn học khó khăn nhất. Nhóm chủ trương tổ chức công việc tự học của học sinh từ Lớp 1 đến Lớp 9, nhằm:

1. Học Tiếng Việt để có sự am tường ngôn ngữ học đối với tiếng mẹ đẻ, từ đó mà có năng lực hoạt động ngôn ngữ tiếng Việt chính xác, phong phú, văn minh;
2. Học Văn để có sự am tường mỹ học và có năng lực sống trong cái Đẹp nghệ thuật thay cho những bài “văn” và những bài “làm văn” thổ thiển, xơ cứng, khô cằn;
3. Học Lối sống để biết sống đồng thuận từ tấm bé theo tinh thần cùng lao động, cùng tôn trọng tư tưởng của nhau, và biết tháo ngòi xung đột trong cuộc sống chung.

Tại sao lại coi việc làm hạn hẹp đó là làm mẫu?

Đó là làm mẫu về cách học mà nền tảng của cách học mới là những thao tác làm việc chắt lọc của những người đi trước – của nhà ngôn ngữ học, của người nghệ sĩ, của nhà hoạt động xã hội.

Nhóm Cánh Buồm trông đợi gì khi dùng mạng Internet để trình sách giáo khoa của mình ra toàn xã hội?

Nhóm Cánh Buồm trông đợi việc áp dụng trong phạm vi hẹp và rộng các sách của chúng tôi: áp dụng trong gia đình, áp dụng ở lớp học, áp dụng ở trường học, áp dụng thực nghiệm ở trường đào tạo nghề sư phạm … cùng những sáng kiến khác như áp dụng tại những Trung tâm bồi dưỡng học sinh (cả với học sinh gặp khó khăn lẫn những học sinh muốn thành học sinh giỏi) …

Nhóm Cánh Buồm trông đợi các nhà giáo, các nhà nghiên cứu, các vị phụ huynh theo dõi, góp ý, sửa chữa, thêm thắt … để bộ sách giáo khoa Cánh Buồm trở thành bộ sách mẫu mực có thể tái bản dùng lâu dài. “

Nay nhóm chúng tôi lại tiếp tục mở nốt phần tiểu học, chính là phần mà thầy Toàn và nhóm Cánh Buồm dày công đầu tư biên soạn và chỉnh sửa.
Bản tới tay chúng ta hôm nay đã trải qua tái bản lần 4 có nhiều chỉnh sửa để ngày càng đúng hơn, ngày càng dễ dùng hơn. Mời bạn tải về sách mở Cánh Buồm: https://canhbuom.edu.vn/sachmo/

<Ghi chú: Kẻ thế-mà-đần (dummy) không phải là kẻ đần (idiot). Đó là kẻ biết để rỗng tâm trí của mình trước một cái mới hoặc cũ, để học được những cái mới hoặc những góc nhìn mới của những cái đã biết. Chuỗi bài “thế-mà-đần” cố gắng diễn giải các khái niệm theo cách dễ hiểu, nhưng đôi khi vẫn rất khó hiểu. Bài viết thường dài, vì thế mong bạn kiên nhẫn và bao dung nhé.>

Sức mạnh của mindset

Gần đây tập đoàn Microsoft được đánh giá là công ty có giá trị 1000 tỉ đô la Mỹ (để so sánh về độ lớn: cả nước Việt Nam chúng ta một năm làm ra chưa đến 250 tỉ đô la). Một vị thế chưa từng có trong lịch sử. Trong ngày giá trị công ty cán mốc 1000 tỉ đô la Mĩ, CEO của MS là Satya Nadella trả lời phỏng vấn tờ Bloomberg “Tôi sẽ kinh tởm nếu ai đó ăn mừng giá trị vốn hoá của công ty.”[1] Sao lại kì lạ vậy? 

Trường học nào cũng có một cái gọi là thư viện, nhưng nhiều thư viện như lại rỗng sách. Có nơi rất nhiều sách nhưng lại đóng cửa không cho ai vào. Có chỗ nhiều sách, nhưng lại toàn sách không ai đọc được. Đấy đều là thư viện chết.Tôi có dịp ghé qua vài nơi như thế, và cảm nhận nói chung là rất đau lòng.

Giảng dạy vừa có phần khoa học, vừa có phần nghệ thuật, và cả công nghệ nữa. Có lúc thì bạn sẽ cần khoa học giảng dạy hơn, lúc lại cần nghệ thuật giảng dạy hơn, lúc lại thực sự cần công nghệ giáo dục.

Khoa học của giảng dạy

Nó là khoa học ở chỗ có những nghiên cứu thực nghiệm chỉ ra làm thế này thì tốt làm thế khác thì dở. Hành động giáo dục dựa trên những sự thật được khoa học kiểm chứng. Khoa học ở đây chủ yếu bao gồm khoa học nhận thức, thần kinh học, tâm lí học, xã hội học giáo dục. Lấy ví dụ, các nhà nghiên cứu nói là việc dùng highlighter để bôi chỗ này gạch chân chỗ kia chả có tác dụng gì cả. Hay cái việc rất nhiều giáo viên thích làm là tóm tắt ý chính trong bài thực ra cũng ít tác dụng. Nếu biết những chuyện đó, thì giảng viên sẽ thôi không dùng mấy phương pháp không hiệu quả nữa.

Nó là công nghệ ở chỗ người ta thậm chí đã đẻ ra được một giải pháp kĩ thuật để trẻ con có thể đi từ chưa biết gì đến với các mục tiêu giáo dục một cách tương đối chắc chắn. Quy trình học tập tiêu chuẩn để ai thực hiện quy trình đó cũng có kết quả dự đoán được. Học lập trình trên Code.org chả hạn. Trẻ con cứ thế mà kéo thả, giáo viên chỉ cần theo dõi xem thỉnh thoảng nó vướng ở chỗ nào để thúc đẩy việc học. Đôi khi chỉ cần dừng học sinh lại một chút để giúp nó thu hoạch trước khi đi tiếp. Giáo viên không cần giảng giải gì nhiều. Thực ra, với trẻ con, càng giảng giải càng chết dở. Nhất lại là những If, For, Function.., quá khó để giảng, còn làm (như chơi) thì lại thực hiện được. Code.org đưa ra một giải pháp kĩ thuật để trẻ con có được tư duy cơ bản về computational thinking. Từng nội dung được thiết kế nhỏ để trẻ làm việc, từng chức năng của phần mềm được cân nhắc để việc làm đó được thực hiện dễ dàng, bên cạnh các chức năng để trợ giúp sự hướng dẫn từ người giáo viên. Đó chính là công nghệ giáo dục. Hay nói khác đi là một giải pháp giáo dục được thúc đẩy bởi công nghệ. Liệu có công nghệ dạy Scrum không? Có công nghệ dạy Java không? Có công nghệ dạy Kanban không? Có công nghệ dạy OKR không?

Nghệ thuật của giảng dạy

Nó là nghệ thuật ở chỗ, kể cả khi có quy trình tốt, dựa trên nguyên lí khoa học, thì người này làm vẫn không mang lại kết quả hoàn toàn giống người kia. Một giảng viên thạo việc sẽ triển khai một bài giảng được thiết kế sẵn hơi khác so với sinh viên sư phạm tập sự. Đôi khi bạn sẽ phải nói chuyện văn chương trước khi bắt đầu dạy code. Có lúc bạn lại phải bật nhạc rock lên trước khi bắt đầu một bài học chứ không phải là kể chuyện tiếu lâm. Khi nào, cái gì, với ai, ở đâu, bao nhiêu, như thế nào. Đó thực sự là nghệ thuật (art), hoặc chí ít ra là crafts. Bạn sẽ phải dùng wisdom, dùng trực giác – những thức được xây lên bằng trải nghiệm của chính bạn.

Khoa học thường thao tác trong những điều kiện rất giới hạn, không có bối cảnh.
Công nghệ thường chỉ đề ra được một vài đường đi “tiêu chuẩn” (Nhưng trong nhiều lĩnh vực, với sự lên ngôi về AI và sự sẵn sàng về Data thì có thể nó sẽ không còn như vậy nữa).
Trong khi đời sống đa dạng quá, đến mức “ngoại lệ” có khi lại là phần đa.
Đến lúc ấy, thì sự khéo léo và linh hoạt của người giáo viên thạo nghề được tích lũy qua nhiều năm học hỏi và phản tỉnh sẽ phát huy tác dụng.
Giảng viên học nghề dựa vào khoa học và công nghệ sẽ rút ngắn được nhiều thời gian bỡ ngỡ. Nhưng để tiến tới người giáo viên đỉnh cao, phần nghệ thuật của giáo dục sẽ phải phát huy vai trò của nó. Giáo viên sẽ luôn có chỗ đứng của mình, dù sống ở thế hệ Công nghiệp 1.0 hay 4.0.
Thử nhìn lại xem, bạn dùng được bao nhiêu khoa học, bao nhiêu công nghệ, bao nhiêu nghệ thuật trong bài giảng của mình rồi?

“Giảng viên xoàng dạy, giảng viên giỏi truyền cảm hứng”. Câu này nói cho sang miệng chứ thực ra không có giá trị thực hành mấy.
Ai giỏi chả truyền cảm hứng cho người khác được. Lập trình viên giỏi truyền cảm hứng cho đàn em. Nhà lãnh đạo truyền cảm hứng cho dân chúng. Việc làm tốt truyền cảm hứng cho người chứng kiến. Đó là loại cảm hứng tích cực.
Còn có loại cảm hứng không tích cực từ những nhà truyền cảm hứng chuyên nghiệp. Họ lên hát bài ca thành công, kích thích sự tự tin ở người nghe. Họ nói “Bạn mới chỉ khai thác được 1% khả năng bạn có thể, hãy tự tinh vào chính mình!”. Họ thổi cho bạn một ngọn lửa. Bạn bay lên mây. Bạn cảm thấy mình được khai sáng. Bạn thấy được truyền lửa. Cho tới sau đó một tuần, ngọn sét của hiện thực nổ đánh đoàng vào giữa đám mây đó. Bạn giật mình và rơi trở lại mặt đất.

Tôi nghĩ nhà giáo giỏi là giáo viên thạo nghề. Mà nghề giáo là cái nghề gì?
Chắc không phải nghề truyền cảm hứng.
Có thể là nghề bày ra chuỗi trải nghiệm học tập có ý nghĩa và có hiệu quả cao. Tục gọi là thiết kế bài giảng, rộng hơn là thiết kế khoá học, rộng hơn nữa là thiết kế chương trình học tập, rộng hơn nữa là thiết kế sản phẩm giáo dục.
Nghề dạy là nghề khiến cho những thiết kế trải nghiệm đó đi ra từ trang giấy để thành hiện thực, kéo được sự tham gia tích cực từ người học, và biến đổi người học lên trạng thái mới của thái độ, nhận thức, kĩ năng.

Có nhiều học trò giỏi thì tức là thầy giỏi? Chưa chắc, vì có đứa nó giỏi sẵn rồi. Dạy đứa dốt thành ra trung bình cũng là dạy giỏi chứ?
Đo bằng sự tiến bộ thì tốt hơn. Tốt hơn nữa là đo bằng mục tiêu. Nếu đặt mục tiêu cụ thể mà phần lớn đạt được thì tức là nhà giáo đã có thể kiểm soát được công việc của mình. Kiểm soát được công việc của mình đã. Còn kết quả thì có khi lại phải xem “cô có thương không”.
Messi đá bóng giỏi không? Rất. Nhưng cũng nhiều trận anh tịt ngòi. Không phải cứ muốn ghi bàn là có bàn thắng. Dạy dỗ cũng thế cả thôi. Bạn thiết kế tốt, bạn chuẩn bị chu đáo, nhưng lên lớp đúng lúc học viên vừa bị sếp dọa sa thải hôm qua (ví dụ thế), thì kết quả cũng không nên quá kì vọng.

Nghề dạy có tiêu chuẩn nghề nghiệp của nó. Nhưng không phải tất cả các tiêu chuẩn đều nhất quán.
Bạn so tiêu chuẩn giáo viên INTASC của Mĩ sẽ thấy có lẽ chỉ trùng khít rất ít nội dung so với tiêu chuẩn của Bộ giáo dục nước ta. So tiêu chuẩn Coach của Scrum Alliance và ICF, sẽ thấy chỉ có chưa đến 20% nội dung có vẻ giống nhau. Bạn cần biết chắc bạn đang hướng đến tiêu chuẩn nào. Đó chính là “bộ lạc” mà bạn muốn trở thành thành viên của nó.

Tuy vậy bạn giảng viên mới cũng chớ có sợ hãi làm gì. Cần bám vào vài nguyên tắc đơn giản thôi. Ví dụ, một nhà giáo đặt ra tiêu chuẩn cho việc dạy của mình như sau: “Khiến cho sinh viên vui vẻ thoải mái khi vào lớp học, cuối khóa học họ biết được rất nhiều thứ, và muốn biết nhiều hơn nữa sau khi khóa học kết thúc”. Cứ nhất quán vài nguyên tắc đơn giản của bạn đến mức thành thục, dĩ bất biến ứng vạn biến, và không ngừng cải tiến cách làm nghề. Sẽ giỏi.

Con người vượt lên, thể hiện ở chỗ biết dùng công cụ, và không ngừng tạo ra được công cụ ngày càng tân tiến.
Các cuộc cách mạng công nghiệp, khác về chất chính là công cụ (hoặc dùng từ khác cụ thể hơn alf công nghệ).
Công cụ mang lại năng suất lao động khác biệt. Năng suất khác biệt tạo ra xã hội khác biệt.
Giảng viên cũng sẽ phải trang bị cho mình một túi khôn gồm các công cụ đủ dùng.
Có hai loại công cụ: hard tool và soft tool.
Có người nói “giáo viên giỏi chỉ cần 1 viên phấn và 1 cái bảng”. Vừa đúng vừa sai. Phấn và bảng là hard tool. Trong đầu giáo viên giỏi có cả đống soft tool không nhìn thấy.
Bạn có thể kể ra một đống hard tool: giáo trình, slide, máy tính, ipad, smartphone, moodle, turnitin, kahoot, blackboard, canvas, máy chiếu, tv, bảng tương tác, phần mềm nhận diện cảm xúc trong lớp học, chatbot trả lời tự động, phần mềm giả lập lái xe…
Soft tool cũng nhiều lắm: Bloom taxonomy để đặt mục tiêu và kiểm tra đánh giá, Dreyfus model để hướng dẫn dạy kĩ năng, growth mindset để cài đặt tư duy mới, kiến thức khoa học nền, tri thức ngành, know-how làm nghề, Gagne model để giảng bài, ARCS để thiết kế động lực, Learning Experience Canvas để thiết kế trải nghiệm học tập, Design Thinking để tổ chức học tập, project-based learning để tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm tích hợp…

Túi đồ nghề của nhà giáo nên chứa tối thiểu những công cụ gì? Những nhà huấn luyện cần dắt túi những gì?
Gợi ý: có thể bám vào khung PLOC của nhà quản lí. Hãy nhặt đủ các tool vào từng túi con con giúp bạn lập kết hoạch tốt hơn (Planning), Dẫn dắt tốt hơn (Leading), Tổ chức nguồn lực và hoạt động tốt hơn (Organizing), và Kiểm soát tốt hơn (Control). Đừng quan tâm tới tính đúng đắn của PLOC (every model is wrong), và quan tâm tới tính hữu ích của nó (..but some are useful).

Có toolbox cố nhiên là quan trọng, nhưng khả năng dùng tool và chế tạo ra các tool khác quan trọng hơn. Vì thế cốt ở tinh, không cốt ở đa.

Hôm nay tôi xin kể chuyện về một căn bệnh mà mình hay mắc phải, ngành tâm lí học của Tây gọi là “Illusion of competence”, còn ta dịch nôm ra là “ảo tưởng sức mạnh”.

Mới chỉ gần đây thôi, chừng hơn 4 năm gì đấy, tôi mới biết được là một cái guitar acoustic không phải là một cây guitar classic lắp dây kim loại (thay vì dây nilon). Thế mà tôi đã dám tưởng là mình “biết oánh đàn” trên 20 năm nay rồi. Cây guitar acoustic đầu tiên mà tôi sở hữu mới mua được hai năm, một cây Fender loại rẻ tiền dành cho dân nghiệp dư tập nhạc. Tôi cũng chỉ mới biết thế giới guitar tất nhiên không chỉ có mỗi hai loại ấy. Còn có guitar chỉ để chơi bass, lại có loại 5 dây phím lõm chơi nhạc tài tử và cả lương, lại có loại tận 12 dây mà Don Felder chơi Hotel California khiến dân tình say như điếu đổ, hay như loại guitar điện Strat tiêu chuẩn mà Mark Knopler khiến dân chúng phát rồ với bản Sultans of Swing trứ danh, còn bố Carlos Santana thì chơi hẳn một loại đàn có tên bắt đầu bằng Santana và theo sau là các loại suffix số hoặc tên nọ kia. Tất nhiên đó chưa phải là toàn bộ danh sách.
Đàn đóm rõ là món mà tôi thuộc dạng amateur chưa tích đủ 3000 giờ luyện tập có chủ đích (deliberate practices) để có thể dám phát biểu là tôi “biết chơi”. Có thứ khác tưởng tôi phải rất thạo, thế mà…

Đó là việc đọc sách.

Lần đầu tiên biết dùng index của tôi rơi vào năm 2007, tức quãng 10 năm trước. Lúc ấy tôi cũng đã đọc sách phải đến gần 20 năm và có lẽ đã đọc cả nghìn cuốn (gồm cả truyện tranh :D), làm thầy cũng đã vài năm. Ấy thế mà thời điểm tôi thực sự phân biệt được sách nào thuộc thể loại gì cũng mới chỉ gần đây thôi, chừng bảy tám năm gì đấy. Cũng là lúc tôi mò được cái How to read a book. Còn cái sự để ý đến “nghề đọc” cho nghiêm túc thì thực sự là mới chỉ được đâu đó 3-4 năm gì đó thôi.
Thân làm nghề dạy học, cũng từng học trường nọ trường kia, nhưng do cái phần phổ thông của mình nó tự do quá, cái phần Đại học nó lại ẩm ương và phóng túng quá, cho nên một số kĩ năng cơ bản bị lướt. Cái loại lướt lướt này khiến mình rơi vào “illusion of competence”, tức là cứ ngỡ mình đọc siêu, cứ ngỡ mình cũng không đến nỗi nào. Nhưng hoá ra mình nhầm to.
Mang tiếng là được 9 điểm triết học Mác Lê từ hồi năm 2000, nhưng hầu như cả đời đọc triết tính, sau khi trải qua cả hàng nghìn trang sách triết học, lại chưa đặt nổi một câu hỏi triết học nào. Tức là mình không hiểu gì về Triết cả. Thật là dốt không thể tưởng tượng được. Đọc như thế thật là phí sách, phí thì giờ. Điều này tôi mới thực sự biết được khi đọc chương sách “Cách đọc sách triết học” trong cuốn How to read a book của cụ Adler đã nhắc đến ở bên trên.
Kể ra tự học cũng có nỗi khổ riêng, chẳng ai chỉ cho mình sớm cái ngu dốt của mình. Đúng như nhà nghiên cứu gạo cội Cao Xuân Hạo từng viết về người tự học: kể cả khi nỗ lực bằng 10 lần, thì nguy cơ sai lầm vẫn còn lớn lắm.

Giữa bể tri thức mênh mông bể sở hiện nay và công cụ học tập đầy rẫy, cứ tưởng việc học dễ dàng lắm. Nhưng thực tế lại chẳng mấy khi màu hồng như vậy.

Tuy vậy, việc mắc bệnh ‘ảo tưởng sức mạnh’ có lẽ có tính quy luật. Nghiên cứu của Dunning-Kruger (còn gọi là Đường cong Tự tin Dunning-Kruger) mô tả diễn biến tâm lí của con người trước khả năng của mình: Lúc chưa biết gì thì cực kì tự tin (tôi biết rất chắc là như thế), lúc biết một tí thì lại mất hết cả tự tin (không biết là cái mình biết có đúng không, hay là sai), lúc biết rõ hơn mình biết cái gì và không biết cái gì thì mới dần dần tự tin trở lại với cái mình nói. Cho nên, chúng ta cũng không cần phải hoảng sợ nếu mình mắc bệnh “tự tin thái quá”.
Nhưng phàm là nhà đào tạo, hay là sếp, thì phải nắm được người học việc của mình đang ở trạng thái nào. Họ “ảo tưởng” là “đúng quy trình”, hay họ mắc bệnh nặng đã ngấm vào não nhiều năm. Điều đó rất quan trọng để thực hiện những biên pháp “can thiệp” đúng đắn.
Và trước nhất, cần tự đặt một cơ chế tự cảnh báo, để tự phát hiện khi nào mình có dấu hiệu “ảo tưởng sức mạnh” để không ảnh hưởng đến uy tín của mình hoặc gây hại đến người mình đang truyền thụ tri thức.