Tôi từng khá sốc khi phải chứng kiến một cuộc so găng giữa trí tuệ con người và một cỗ máy siêu quyền lực mang tên Google, mà phần thắng thì không thuộc về con người. Phương [1]– một cô giáo tiểu học thâm niên, là cán bộ nòng cốt của một trường tiểu học có tiếng ở Hà Nội đang nổi giận đùng đùng lên tông cao độ để đánh võ mồm với một cô giáo trẻ khác (cô Thanh, cũng phừng phừng mặt đỏ) về cách viết đúng chính tả từ lô-gích (logic). Sau khi dự giờ cô Thanh, cô Phương nhất quyết cách viết “lô-gích” của cô Thanh là không đúng, phải viết là “lô-gíc” hoặc “lô-ghích”. Còn cô Thanh thì cũng cãi lại quyết liệt: “từ này tiếng Anh là logic, tiếng Pháp là logique (đọc là lô-gích-cờ), phiên ra tiếng Việt thì ghi là logic cũng được, lô-gích cũng được, lô-gíc cũng được”. Cô Phương: “không thể như thế được, chính tả chỉ có một quy tắc thôi. Hồi trước ở trường sư phạm, giáo sư viết là lô-gíc”. Thế rồi để minh họa cho khẳng định của mình, cô rút iPhone hồng của mình ra rồi Google từ “lô-gíc”. Cô chốt: “đấy, trên mạng người ta dùng là lô-gíc chứ, có ai dùng lô-gích đâu?”. Cô Thanh thì không những không hạ nhiệt mà còn căng thẳng hơn, nhưng không thể lí luận thêm gì nữa vì thấy mình rơi vào trạng thái “bó tay”.
Tình huống trên cho thấy Google đang là vị giáo sư đáng kính hơn tất thảy. Nó không chỉ là công cụ tìm kiếm thông tin trên Internet, mà đã trở thành kẻ phán xét cái gì là đúng cái gì là sai.
Chúng ta đang thả mình cho Google nuốt chửng
Ngày nay khi Internet trở thành cái bể chứa tất tần tật tri thức của loài người, thì người ta không còn giữ thói quen phải khắc ghi kiến thức nữa, người ta chỉ cần lưu vài từ khóa, phần còn lại để Google lo. Con gái bạn nóng trong người? Hỏi Google cháu đang bệnh gì. Bạn cần tìm nhà mới để đổi gió? Hỏi Google ai bán giá bao nhiêu. Con trai bạn hỏi về lực hấp dẫn? Hỏi Google chỉ cho một hoạt cảnh, v.v. và v.v. Bạn phó mặc cho Google phần lớn những công việc “đầu óc” nặng nề mà xưa nay vẫn phải miễn cưỡng làm, giờ thì mọi thứ nhàn tênh.
Nhưng đấy là chúng ta mới nhắc đến có một Google, chính xác là cỗ máy tìm kiếm cùng tên. Còn có hàng tá những khuôn mặt Google khác đang bủa vây lấy cuộc sống của chúng ta: Chúng ta bắt đầu quen với việc giải trí bằng những video clip, xem các bài giảng hay hướng dẫn làm cái này cái nọ trên YouTube; chúng ta viết thư tâm sự với bạn gái hay trao đổi công việc bằng dịch vụ Gmail, lưu trữ ngày càng nhiều tài liệu quan trọng lên dịch vụ Drive, thực hiện các khảo sát xã hội học với Google Forms, viết nhật kí bằng dịch vụ Blogger của Google, quyết định chi cho Google cả nghìn đô la Mỹ để “mua một từ khóa” hòng chiến thắng trước đối thủ trong cuộc đua xếp hạng trong bảng kết quả tìm kiếm của Google, lưu trữ ảnh và khoe với bạn bè năm châu trên hệ thống Picasa của Google, gọi điện video và chat với đồng nghiệp ở bên kia đại dương với Hangout hay hỏi Google Maps đường đi ngắn nhất đến quán café Starbuck mới mở. Và, chúng ta có thể đã quen đến mức quên mất rằng tất cả những thứ đó đang hiện diện bên trong chiếc điện thoại thông minh chạy hệ điều hành Android do Google làm ra, cái vật liền thân đi theo chúng ta từ lúc mắt nhắm mắt mở buổi sáng sớm cho tới khi đẩy dòng status cuối cùng lên mạng xã hội trước khi đi ngủ. Chúng ta được Google chăm sóc đến tận chân tơ kẽ tóc.
Tuy vậy, đó vẫn chưa phải là toàn bộ những gì Google đang làm với thế giới này. Với tham vọng “tổ chức lại toàn bộ thông tin và để mọi người truy cập dễ dàng” như Sứ mệnh của Google nói, nó sẽ còn tiếp tục hiện hiện ở bất cứ nơi nào có dấu hiệu về nhu cầu của con người, sẽ tiếp tục mở rộng quyền lực vốn đã trở thành một siêu quyền lực từ lâu.
Nhiều nhà nghiên cứu và triết gia đã mất công tìm hiểu, phát biểu và xuất bản sách về đề tài này. Tác giả Siva Vaidhyanathan gọi tên quá trình xâm lăng có độ phủ lớn chưa từng có trong lịch sử loài người này bằng thuật ngữ“Googlization of Everything” trong cuốn sách cùng tên: thế giới mạng đang Google-hóa, tri thức đang bị Google-hóa tri thức và trí nhớ của con người cũng đang bị Google-hóa. Nicolas Carr, sau khi dẫn hàng loạt những nghiên cứu của tâm lí học và thần kinh, đã mạnh mẽ cảnh báo Google đang khiến chúng ta “ngu dần đều”, ít nhất là chiểu theo các tiêu chuẩn truyền thống: trong đầu con người sẽ hầu như chỉ còn lại các mảnh vụn thông tin, các từ khóa thay vì những “kiến thức sâu sắc”. Còn chúng ta, những “nạn nhân” của Google, có lẽ chỉ cần tĩnh tâm lại một chút là đã có thể cảm thấy Google đang khiến ngày càng nhiều người giống cô Phương ở đầu bài này – tin vào những “chân lí giả tạo” do Google dựng lên một cách vô tình; chúng ta có thể sẵn sàng phó mặc cho Google Maps dẫn đường qua những con đường cũ kĩ lầy lội chỉ vì nó chưa cập nhật con đường mới làm cách đó có vài trăm mét; chúng ta sẽ còn chứng kiến nhiều tin giật gân kiểu như “một thị trấn nhỏ ở châu Âu có tên là Eu đã phải đặt vấn đề đổi sang một tên khác vì khi tìm kiếm trên Google chỉ thấy xuất hiện một EU khác chứ không phải là chính họ”. Tất cả những điều đó đến với chúng ta một cách thật nhẹ nhàng và êm ái: các công cụ mà Google cung cấp đều thật “thiết yếu”, “rất cần cho cuộc sống”, và đặc biệt là chúng hầu như miễn phí. Chúng ta đang thả mình để cho Google nuốt chửng, từng ngày từng ngày một.
Người ta nói “there is no free lunch” (“không bữa trưa nào miễn phí cả”); liệu cái giá của sự tiện lợi mà Google mang lại phải chăng chính là tự do của chính chúng ta?
Dương Trọng Tấn
(Đã đăng trên Đa Diện)
[1] Các tên riêng của nhân vật đã được đổi
