Có phải cứ nhiều chữ là hay?

Có phải cứ học thật nhiều là tốt?

Có phải người đọc hết tàng kinh các thì sẽ có ích cho xã hội?

Chưa chắc.

Có một khái niệm mới rất hữu ích để suy nghĩ về các câu hỏi này: Béo phì tri thức. Đấy là khi chữ vào thì nhiều mà giá trị ra thì ít. Chữ không được tiêu hóa thành giá trị sẽ tụ lại trong người thành thứ tri thức vô dụng. Người béo phì tri thức sẽ có cảm giác “cái gì cũng biết”, nhưng kì thực lại không làm được việc gì. Người có cả bồ chữ, nhưng có thể lại rất vô dụng. Giống hệt như trạng thái của người béo phì: quá nhiều mỡ thừa.

Học thông qua làm thật vừa có ý nghĩa, vừa giàu trải nghiệm nhất, lại vừa mang lại hiệu quả học tập vào loại tốt nhất.

Thông qua tình huống thật, môi trường thật (hoặc ít nhất là giả như thật), ta mó tay vào làm việc thật; qua đó ta luyện kĩ năng, ta học thao tác mới, ta suy nghĩ, ta liên tưởng – kết nối, ta sờ vào cái sần sùi của vật liệu, ta ngửi được cái mùi hương của vật liệu, ta ngửi được mùi ngai ngái của giọt mồ hôi thấm ướt áo. Tri thức mới, kĩ năng mới được ngấm vào ta trong trạng thái tự nhiên nhất, trạng thái sống thực sự. “Giáo dục là cuộc sống” chính là đây. “Học qua trải nghiệm” chính là đây. “Học qua giải quyết vấn đề” chính là đây. “Học mà làm – làm mà học” chính là đây.

Từ này dịch ra tiếng Việt thế nào nhỉ: AUTHENTIC LEARNING?

Lập kế hoạch, có nhất thiết phải là ở trên trang giấy, trong bảng tính Excel hay MS Project?

Để sản xuất một sản phẩm (thuyền) cần những gì?
Trong rừng, có con sông chảy xiết, làm sao để băng qua?
Một nhóm phải làm gì để làm ra chiếc thuyền chở khách trong vòng 60 phút?

Làm sao để ghi bàn khi chân bị trói?
Họ đang đá bóng hay học về chiến thuật cạnh tranh và tổ chức doanh nghiệp?

Giống như sự đa dạng của chính con người, các loại hình học tập cũng phong phú không ngờ. Đừng chỉ bó buộc vào mấy trang sách  chỉ biết kéo nhau lên lớp nghe giảng và … ngủ gật!

PS. Dạo này mắc bệnh lười, tớ viết đến vậy thôi, bác nào không kiên nhẫn thì hỏi Google để ra các tài liệu “nghiêm chỉnh” để tìm hiểu thêm nhé.

Đất Việt mình có nhiều người tự học mà thành tài, cũng có nhiều người viết rất hay về chuyện tự học. Một trong những bài tôi rất thích là bài “Bàn về tự học” của cụ Cao Xuân Hạo, một nhà khoa học trứ danh của nước ta, được đọc lần đầu trong cuốn “Tiếng việt, Văn Việt và người Việt” của cụ.

Nay dán vào đây để cùng bạn suy ngẫm, bài này được trích theo một nguồn trên Internet, lấy từ “Kiến thức ngày nay” năm 2001. Mời bạn cùng đọc.

Có một hiện tượng lặp đi lặp lại khá nhiều mà tôi được được nghe ở Hà Nội (ở SG thì tôi sống chưa đủ nhiều để thấy sự lặp đi lặp lại ấy, nhưng thú thật là chưa thấy — chỉ dám ghi lại chỗ nào mình biết thôi). Ấy là cứ mỗi khi rủ rê ai đó đi học hay tham dự hội thảo, nhiều người thoái thác kiểu “anh bận lắm, rất muốn đi nhưng đành chịu, chú đi rồi cho anh xin sờ lai (slides) nhá”.

Ô hay? Đến hội thảo mà lại chỉ trực chờ sờ lai thôi thì có nghĩa lí gì?

Chả phải cụ Einstein đã nói thế này về tài liệu ư:

“Giá trị của giáo dục đại học không nằm ở học thuộc lòng thật nhiều kiến thức mà ở chỗ tập luyện tư duy, cái mà người ta không bao giờ học được từ sách giáo khoa”.

Gán vào trường hợp hội thảo cũng không thấy khác mấy.

Có ai đi hội thảo chỉ để lấy tài liệu không? Hình như chỉ có cánh nhà [lều] báo, đến mỗi event chỉ để xin cái phong bì và ít tài liệu giới thiệu rồi lượn chứ chả có mấy người bám sát để đưa tin, phỏng vấn …

Còn ra thì hội thảo [công nghệ, chuyên môn] bên cạnh cái cớ về chuyên môn, về khoa học & công nghệ mới,  là để gặp gỡ bạn hữu cùng ngành, để networking , tìm kiếm và chia sẻ ý tưởng mới, để làm bạn, để refresh đầu óc vốn bị bốn bức tường công sở và bức tường thông tin cao vút đầu tuôn ra từ cái computer diện kiến hằng ngày nó đè bẹp, để đi chơi, để …. vô vàn các thứ “để” hay ho khác. Chứ đâu có mỗi cái chuyện tài liệu với lại sờ lai, nhỉ?

Làm quen, trò chuyện và gợi cảm hứng ..

Đến đây tôi chợt nhớ tới hồi còn sinh viên và mới ra trường. Bọn túng tiền chúng tôi thường rất chú ý tới các ì-ven lớn của các đại gia MS, Oracle, Sun v.v. và kiếm cách đi cho bằng được. Lí do khá là tế nhị, cũng chẳng phải vì tri thức hay networking gì ráo; mà là chúng thường được tổ chức ở những nơi sang trọng (Sheraton, Melia ..) và có .. bữa trưa miễn phí, lại thường rất thịnh soạn 😀

Dù gì đi chăng nữa, tôi vẫn nghĩ rằng hội thảo là một cái trường học vĩ đại, sinh động và hiện đại. Chỉ thật đáng tiếc, cái trường học vĩ đại không phát triển mấy ở Hà Nội, thủ đô yêu dấu của tôi và chúng ta. Cũng có dấu hiệu ì ạch chả kém so vói hàng loạt các trường học khác trong hệ thống giáo dục quốc dân.

Viết tặng đội ICS

Version: 0.9.4

Như đề cập ở bài giới thiệu về Chu trình học tập Kolb và bài “Mỗi Sprint như là một chu trình Kolb”, reflection (suy tưởng, suy tư, phản tư, phản tỉnh) được nhắc đến với  vai trò rất quan trọng trong việc học tập và làm việc của người trưởng thành (adult learning). Tuy vậy, việc thành thục kĩ năng reflection, cũng như ứng dụng reflection trong học và dạy học lại không phải là việc dễ dàng. Dưới đây tôi xin liệt kê mấy gợi ý cho việc thực hiện reflection để giúp người mới làm quen với phương pháp này đỡ bỡ ngỡ và thu được kết quả từ một phương pháp học tập thú vị và chất lượng.

1. Reflection là gì?

Reflection [suy tư, suy tưởng, phản tư, phản tỉnh — trong cách dùng từ của bài này] là cách một người tự suy tư và cảm nhận về những gì được học, được đọc, nhìn thấy hay được trải nghiệm. Theo lí thuyết học tập trải nghiệm (Kolb, Knowles), đây là một bước quan trọng trong quá trình hình thành tri thức của mỗi người. Và đó là một kĩ thuật được sử dụng rộng rãi trong thực tiễn học tập, giảng dạy, nghiên cứu và trong quá trình tự học qua công việc (on-the-job).

2. Reflection không phải là gì?

Không phải là ‘phát biểu cảm tưởng’ chung chung về cái gì đó. Reflection là một hoạt động học tập chuyên biệt, có tổ chức, có ý đồ và cần kĩ năng để có thể đạt được kết quả tốt nhất.

3. Dùng Reflection vào việc gì, lúc nào? hay là ‘các mức độ reflection’

Reflection có thể dùng ở mọi nơi khi quá trình học tập diễn ra. Có thể có nhiều mức độ: những suy tưởng nhanh trong quá trình tham dự lớp học, vừa kết thúc tiết học, vừa kết thúc khóa học, vừa đọc xong một tài liệu quan trọng, vừa chứng kiến\trải nghiệm một kinh nghiệm quan trọng (trực tiếp hoặc gián tiếp) v.v.

Tuy vậy, có thể phân ra ba lĩnh vực reflection cơ bản nhất:

i. Reflection trong học tập và phát triển năng lực

Người học viết một nhật kí học tập có tính suy tưởng (reflective journal) nhằm phát triển khả năng quan sát, tổng hợp và phân tích, hình thành khái niệm, giúp người học chuyển biến các kinh nghiệm thành tri thức của người học.

ii. Reflection trong thực tiễn công việc

Các chuyên gia (chuyên viên) giàu kinh nghiệm thường sử dụng reflection để cải tiến chất lượng công việc của họ hoặc tổ chức.

iii. Critical reflection (tư biện)

Người học (phổ biến ở bậc học sau phổ thông), thực hành, hoặc nhà nghiên cứu quan sát nhiều nguồn thông tin để có thể cung cấp các best practice trong lĩnh vực của họ.

4. Đầu vào của\ Đầu ra của Reflection

Đầu vào: Thông tin, dữ liệu, kinh nghiệm [nghe được, đọc được, xem được, vừa làm xong].

Đầu ra: Một bài luận suy tưởng [reflective report] có sự liên hệ khái niệm – kinh nghiệm, đính kèm trong nhật kí suy tưởng (hay nhật kí học tập – learning journal, reflective journal) hoặc một bài thuyết trình trước một nhóm cử tọa để chia sẻ, hoặc một tác phẩm (bài báo khoa học, hoặc một tiểu luận chuyên đề).

5. Các bước Reflection

1. Thu thập dữ liệu\kinh nghiệm chính [nghe , đọc , xem , làm]
2. Thu thêm dữ liệu bổ sung: hỏi (theo tiếp cận Socrates) thêm, đọc thêm, search internet, thảo luận thêm về dữ liệu đã thu được
3. Tóm tắt luận điểm chính của các cứ liệu [hình thức literature review] hoặc kinh nghiệm được suy tưởng
4. Đặt các câu hỏi socratic để phản biện luận điểm chính, tìm kiếm sự logic, các khẳng định, các điểm nghi ngờ
5. Thể hiện quan điểm cá nhân, có sử dụng dữ liệu của mình (làm được, đọc được ở đâu, quan sát được ở đâu đấy v.v.) để bảo vệ các quan điểm đó. Trong các quan điểm cá nhân đó, chú ý tới các yếu tố cảm xúc (tôi thấy thế nào?) về dữ liệu\kinh nghiệm.
6. Lên giàn ý cho bài viết để thể hiện lại các quá trình suy tư ở các bước 3 đến 5
7. Viết bài và trau chuốt lại theo văn phong semi-formal (không quá suồng sã)
8. Thực hiện giai đoạn chuyển tiếp (lưu giữ trong learning journal, dừng lại, tiếp tục phát triển, chia sẻ và thảo luận diện rộng trên trang blog cá nhân, xuất bản, thuyết trình v.v.)

6. Một vài chú ý trong cách viết reflection

i. Phải biết mình reflect về cái gì

Đảm bảo nắm bắt được (summary) một ý tưởng hoặc kinh nghiệm trước khi thực hiện suy tư về nó. Vì thế cần viết ngắn gọn nhưng đầy đủ về dữ liệu hoặc kinh nghiệm đó. Mô tả các bối cảnh, lập trường, nguồn gốc đôi khi cũng giúp phần cho việc suy tưởng thêm chất lượng. Hiểu dữ liệu trước, bày tỏ quan điểm sau

ii. Vào thẳng vấn đề

Phần nhiều reflection là dành cho chính người suy tưởng chứ không phải người khác, nên không cần phải viết các câu thừa thãi. Nếu xuất bản dưới dạng một bài báo, việc rào đón văn hoa cũng là không cần thiết, vì việc đó không giúp gì cho giá trị học thuật của bản thân bài báo.

Vậy nên cần đi thẳng vào vấn đề khi bày tỏ quan điểm trong reflection.

iii. Không viết những thứ không liên quan

Chất lượng của reflection nằm ở độ “sâu” của suy tưởng, không phải độ “lan man” của “ma trận ý tưởng”. Vậy nên cần tập trung vào điểm chính.

iv. Cụ thể, chi tiết

Tránh viết chung chung, vô căn cứ. Mục đích của suy tưởng luôn là “đào sâu” hơn trong nhận thức, từ đó tiến bộ hơn về tư duy. Vì thế cần cụ thể, chi tiết trong cách nhận định và cung cấp dữ liệu. ví dụ, không nên viết kiểu “phần lớn” mà nên dẫn “70% số người (3000) được hỏi” để cụ thể hóa trong lý luận và suy tư. Như vậy để đảm bảo tính chính xác trong suy tư.

v. Khẳng định thì đóng lại, câu hỏi thì mở ra.

Thay vì dùng câu khẳng định, nên tích cực sử dụng câu hỏi trong hành văn. Việc tiếp cận như vậy cho phép mình thảo luận với chính mình (bản chất của reflection-phản tư);  chỉ cần các câu hỏi ấy được bộc lộ từ đầu người reflector, là đã có sự tăng trưởng (mức độ thấp nhất – awareness) trong tư duy, và là cái mồi để đi tiếp trong vấn đề đó. Quy luật ở đây là: khẳng định thì đóng lại, câu hỏi thì mở ra.

7. Hỏi gì khi suy tưởng?

Thao tác cực kì khi thực hiện reflection là hỏi. Cần phải đặt ra đủ các kiểu câu hỏi để đào sâu vào dữ liệu để làm bật lên các ý nghĩa ở đằng sau của dữ liệu, liên tưởng và so sánh với các dữ liệu khác, với kinh nghiệm khác để từ đó tìm kiếm chân lí và các phương pháp tốt hơn. Sử dụng thành thạo các câu hỏi Socratic sẽ giúp người reflect đạt hiệu quả cao trong “đào bới” sâu vào “dữ liệu”. Dưới đây là một số mẫu câu hỏi mà bạn có thể sử dụng trong khi reflect:

Cái gì?

• Điều gì đã xảy ra?
• Tôi đã quan sát được những gì?
• Tôi đã gặp phải vấn đề gì?
• Tôi đã làm\học\đọc gì?

Vậy thì sao?

• Tôi có học được kĩ năng mới hay làm rõ vấn đề gì không?
• Tôi đã nghe, ngửi thấy, cảm thấy điều gì khiến tôi ngạc nhiên không?
• So với mong đợi, tôi đã đạt được những gì?
• Tôi bị ảnh hưởng như thế nào từ tình huống\kinh nghiệm đó?

Giờ thì sao?

• Nguyên nhân gốc rễ của vấn đề là gì?
• Có ai đề cập gì, lí giải gì về vấn đề này không?
• Tôi có thể ứng dụng lí thuyết này hay không? Bằng cách nào?
• Có điều gì đi ngược lại niềm tin\hiểu biết của tôi không?
• Đối với kinh nghiệm trước đó, tôi cần làm gì tiếp theo?
• Nếu được làm lại, tôi sẽ làm như thế nào?

8. Ví dụ về reflection hay

i. Ví dụ 1: Reflection khi đọc sách

Sau khi đọc một chương sách, bạn có thể ghi lại  các cảm nhận quan trọng của mình về nội dung, các ý tưởng chính của chương sách mà bạn đã đọc được. Việc viết lại reflection khi đọc sách vừa giúp ta ghi nhớ lại các nội dung chính, vừa giúp ta mở ra các câu hỏi, các khả năng, sự liên hệ vưới thực tiễn, các điểm mâu thuẫn v.v. để từ đó có thể đi sâu hơn vào tìm hiểu nội dung cuốn sách và áp dụng vào thực tế.  Trước khi đưa ra các cảm nhận cá nhân, việc tóm tắt các quan điểm chính có thể là input quan trọng cho các nội dung so sánh, tổng hợp và phân tích chi tiết cho các bài literature review sau này; việc này cũng đảm bảo tính khách quan trong việc đưa ra các suy tư, hoặc phản biện (nếu có), tránh quy kết một chiều – làm mất đi cơ hội học hỏi các điểm hay của tác giả. Dưới đây là một ví dụ về một đoạn suy tưởng khi một sinh viên đọc về chương sách “Tài sản trí tuệ” được viết bởi Judith Thomson:

Thuật ngữ sở hữu trí tuệ (IP:Intellectual Property) được chỉ “các loại khác nhau của sáng tạo của tâm như tác phẩm âm nhạc, văn học, nghệ thuật, sáng chế, và biểu tượng, tên, hình ảnh, và thiết kế được sử dụng trong thương mại” (Wikipedia). Các hình thức IP luật định:

– Bằng sáng chế (patent) bảo vệ các ý tưởng mới, hữu ích và sáng tạo. Cá nhân cần phải đăng ký với cơ quan cấp bằng sáng chế để có được các bằng sáng chế.

– Bản quyền(copyright) bảo vệ những biểu hiện của ý tưởng trong các hình thức văn bản, nghệ thuật, nhiếp ảnh, âm nhạc hoặc máy tính phần mềm. Các vật liệu có bản quyền phải là bản gốc. Bản quyền thường được cấp tự động.

– Nhãn hiệu(trademark) bảo vệ mối quan hệ giữa sản xuất và các sản phẩm hoặc dịch vụ. Mối quan hệ được đại diện bởi một biểu tượng hoặc một cái tên thương mại.

Trong lĩnh vực CNTT, có thể có một số điều luật hoặc bộ luật riêng cho IP. Tuy nhiên, IP trong lĩnh vực CNTT là một vấn đề phức tạp và gây tranh cãi. Các cơ sở của pháp luật IP là nó khuyến khích sáng tạo, do đó nó làm tăng “năng lực tiềm năng để giải quyết vấn đề” (JT), kết quả là, nó là tốt cho xã hội. Quan điểm này bị ảnh hưởng bởi các lý thuyết vị lợi. Một đối số hỗ trợ thứ hai là mọi người cần phải tôn trọng người khác sáng tạo, nếu một người nào đó được thừa hưởng lợi ích từ sự sáng tạo của một người, chủ sở hữu phải được ghi. IP được sở hữu bởi tác giả và mối quan hệ cần được bảo vệ.

Tuy nhiên, pháp luật IP có nguồn gốc từ pháp luật về sở hữu phương Tây bảo vệ sở hữu tài sản hữu hình. Sự khác biệt giữa tài sản hữu hình, có thể là độc quyền sở hữu bởi chủ sở hữu, và các tài sản trí tuệ – mà chủ yếu là vô hình, dễ dàng để chia sẻ và sao chép kết quả trong lập luận nhiều về vấn đề cơ bản của pháp luật IP. Ngoài ra, Internet nhanh chóng phát triển và được sử dụng rộng rãi với đặc trưng rất quan trọng là tính “chia sẻ”. Internet khuyến khích mọi người chia sẻ ý tưởng và thông tin bao gồm cả các tài liệu có bản quyền. Điều này rõ ràng là xung khắc với các cơ sở của  pháp luật IP.

Có một số câu hỏi đã được đặt ra như “phần mềm nên được miễn phí?”, “Vấn đề là điều gì sẽ xảy ra nếu một số người chỉ cần tải về một tài nguyên chia sẻ (bao gồm cả vật liệu có bản quyền) từ Internet để sử dụng cá nhân?” Hoặc “Có là đạo đứchay không  nếu mọi người chia sẻ tài nguyên kỹ thuật số (chẳng hạn như các file âm nhạc, bản quyền phần mềm) với bạn bè của họ? “.

Có một vấn đề đáng chú ý mà không được thảo luận nghiêm túc trong sách của JT là có quan điểm khác nhau đáng chú ý về IP giữa các quốc gia phương Tây và các nước phương  Đông. Các nước phương  Đông bao gồm cả Trung Quốc và Việt Nam (nơi mà các vi phạm vi phạm bản quyền phần mềm được xác định là rất cao – trên 80%) ảnh hưởng mạnh mẽ bởi văn hóa Khổng giáo. Những người ở những quốc gia này có thể muốn chia sẻ những ý tưởng và các vật liệu trí tuệ hơn là bảo vệ chúng. Ở một số nước, IP có thể thuần túy liên quan đến thương mại chứ không phải là vấn đề thuộc phạm vi quan tâm của đạo đức.

ii. Ví dụ 2: Reflection khi học qua trải nghiệm

Có thể đọc bài này: https://duongtrongtan.com/retrospective-vong-tron-suy-tuong/, hoặc bài này hoặc bài này: https://duongtrongtan.com/con-thuyen-toc-do-speedboat-mot-ki-thuat-retrospective-th-vi-v-hieu-qua/

iii. Ví dụ 3: Reflection khi được hỏi về một sự kiện của công chúng

Bài viết “Trinh tiết trong đề thi” của GS Nguyễn Văn Tuấn có thể coi là một ví dụ mẫu mực về reflection. Đây là bài viết nhân chuyện cư dân mạng (trong đó có cả GS, nhà Khoa học, sinh viên và những người khác) bàn tán xôn xao về đề thi của trường Đại học FPT; GS Tuấn cũng góp tiếng bàn, nhưng phong cách rất khoa học. Tôi copy nguyên văn bài viết này cộng với các ghi chú màu xanh để trong dấu [] về các ‘kĩ thuật’ mà GS Tuấn có sử dụng:

Một bạn đọc hỏi tôi rằng ở bên Úc người ta có ra đề thi với một câu hỏi có nội dung dục tính (sex) như câu hỏi về trinh tiết trong đề thi tuyển sinh của ĐH FPT. Câu trả lời là “có”. Một câu hỏi như thế có thể xuất hiện trong đề thi tốt nghiệp trung học bên Úc. Riêng đề thi của FPT thì tôi đã xem qua[đã thu thập dữ liệu chính để xem xét], và nghĩ cũng … bình thường. Thật ra, theo tôi thì câu hỏi không hay, thiếu tính logic, và văn phong có vấn đề. Nếu tôi được quyền soạn lại câu hỏi, tôi có cách soạn khác …[bày tỏ quan điểm cá nhân]

Thú thật, mấy hôm nay cũng có xem qua các tựa đề bản tin trên mạng, và biết đượcrằng dư luận bàn tán về một câu hỏi trong đề thi tuyển sinh của ĐH FPT. Nhưng vì không quan tâm, nên chỉ đọc tựa đề và … bỏ qua. Đến hôm nay, có một bạn đọc hỏi tôi rằng bên Úc người ta có thể ra một đề thi như thế, thì tôi mới tìm đọc đề thi gây xôn xao dư luận đó. Để cho công tâm, tôi không đọc ý kiến của những người khác, và sẽ có nhận xét cá nhân. Câu hỏi trong đề thi tuyển sinh của ĐH FPT như sau:[bám vào văn bản gốc để xem xét, không quan tâm các ý kiến phái sinh, thể hiện tư cách độc lập]

“Đại thi hào Nguyễn Du đã viết trong Truyện Kiều:Xưa nay trong đạo đàn bà Chữ trinh kia cũng có ba bảy đường Có khi biến, có khi thường Có quyền, nào phải một đường chấp kinh. Nhưng chính ông lại cũng viết:Đạo tòng phu lấy chữ trinh làm đầu. Ngày xưa, nếu cô dâu bị mất trinh thì coi như mất hết, hôn nhân đổ vỡ, người vợ bị đem trả lại. Nhưng ngày nay, đối với nhiều bạn trẻ, cái màng trinh không còn ý nghĩa quan trọng đến thế, thậm chí nhiều người còn ủng hộ quan điểm tình dục trước hôn nhân.Vậy theo bạn, người phụ nữ có nhất thiết phải gìn giữ trinh tiết trước khi về nhà chồng? Và hạnh phúc thật sự của một cuộc hôn nhân có phụ thuộc vào việc người phụ nữ còn trinh hay không?Hãy viết một bài luận để phát triển quan điểm của bạn về vấn đề này. Hãy củng cố quan điểm và lập luận của mình bằng các ví dụ từ sách báo và các quan sát của bạn trong cuộc sống.”

Trước hết, tôi nghĩ câu hỏi mang tính đánh đố, không dễ đối với học sinh trung học phổ thông. [đưa ra quan điểm trước] Không dễ là vì khó hiểu được quan điểm của Nguyễn Du về trinh tiết như thế nào. Chẳng hạn như 4 câu thơ trên có thể hiểu như thế nào? “Có ba bảy đường” là nghĩa gì? “Có khi biến, có khi thường” là sao? Lại còn “Có quyền, nào phải một đường chấp kinh” càng làm cho học sinh thêm rối rấm. Chắc gì một giáo viên hiểu bốn câu thơ đó có nghĩa gì. Còn câu “Đạo tòng phu lấy chữ trinh làm đầu” nên hiểu như thế nào, và trong bối cảnh nào. Thế nào là “làm đầu”, và “làm đầu” cái gì? Nếu không hiểu thì làm sao có thể biết quan điểm của Nguyễn Du là gì mà bàn luận.[bảo vệ quan điểm bằng lí lẽ và phản biện] Đáng lẽ người soạn câu hỏi phải giải thích trước khi hỏi các câu khác về quan điểm, nhưng rất tiếc không có giải thích. Vì thế, theo tôi thấy, đây là câu hỏi tương đối khó.

Thứ hai là câu hỏi hình như thiếu tính logic. Câu hỏi được khởi đầu bằng vài câu thơ, rồi tiếp theo là nói về quan điểm “ngày xưa”. Vấn đề ở đây là người đọc không thấy một sự khúc chiết hay kết nối từ những câu thơ và những câu văn sau đó (vd: quan điểm xưa). Tôi tự hỏi tại sao người soạn câu hỏi cần những câu thơ của Nguyễn Du? [nghi vấn về quan điểm của tác giả đề thi] Tại sao không bắt đầu câu hỏi bằng câu chuyện về cô dâu ở Cần Thơ bị trả về nhà vì nghi ngờ thất tiết trước hôn nhân.

Thứ ba, tôi nghĩ câu hỏi không mấy rõ ràng, và có phần lòng vòng. Đứng trên phương diện khoa học mà nói, hai chữ “ngày xưa” không rõ ràng [xem xét tât cả các chỗ đáng nghi ngờ, mập mờ và phân tích kĩ, một cách làm critical thinking], vì đó là ngày nào, thế kỉ 18, hay thế kỉ 20. (Thật ra, quan điểm đó vẫn còn đến ngày nay, chứ đâu phải chỉ ngày xưa). Tương tự, có thể chất vấn ý nghĩa của chữ “ngày nay”. Còn câu “vấn đề này” cũng không rõ ràng, vì người đọc phải hỏi “vấn đề nào”? Ngoài ra, câu hỏi còn có vẻ quanh co. Chẳng hạn như đoạn bắt đầu với “vậy theo bạn …”, nhưng đoạn kế tiếp mới yêu cầu học viên làm cái gì. Đáng lẽ hai đoạn này có thể viết thành một đoạn văn.

Thứ tư là việc “mớm cung” cho học viên một cách thiếu thoả đáng. Người ra đề thi cho học viên biết có thể dùng những ví dụ từ sách báo và quan sát trong cuộc sống để làm chứng cứ và cơ sở cho quan điểm của học viên. Tôi phải hỏi tại sao chỉ trong sách báo? Tại sao không là các nguồn khác, như internet chẳng hạn? [đặt ra các câu hỏi probing, các câu hỏi dạng Socratic để truy nguyên ý nghĩa, ý đồ của văn bản] Thật ra, tất cả đều có thể sử dụng làm chứng cứ; vấn đề là chứng cứ nào đáng tin cậy và hợp lí. Tuy nhiên, đây không phải là vấn đề quan trọng, vì có vẻ hơi thừa đối với những học viên đã học cách viết luận văn.

Thứ năm, tôi thấy văn phong trong câu hỏi có phần thô kệch. Nếu tôi là người ra đề thi, tôi sẽ không sử dụng những chữ như “cái màng trinh”, đọc lên thiếu tính trang nhã, nếu không muốn nói là thô tục. Thật ngạc nhiên khi thấy một chữ như thế dùng trong một đề thi tuyển sinh!

Nếu tôi là người ra đề thi, [đưa ra giải pháp thay thế, hoặc gợi ý để cụ thể hóa các luận điểm của mình. Đây là cách tiếp cận hết sức cầu thị, positive thinking => luôn hướng đến điều tốt đẹp hơn, kể cả khi phê phán người khác, không phê phán kiểu “chửi” đổng] tôi sẽ dùng bản tin thời sự để nhấn mạnh đếnvấn đề quan hệ tình dục trước hôn nhân, và bỏ qua những “ngày xưa” hay “ngày nay”. Tôi sẽ viết lại như sau:

“Trinh nguyên và hôn nhân [Bản tin về cô dâu T ở Cần Thơ] Có quan điểm cho rằng phụ nữ cần phải “nguyên trinh” trước khi chính thức kết hôn để đảm bảo hạnh phúc và sự thành công của một cuộc hôn nhân. Theo quan điểm đó, quan hệ tình dục trước hôn nhân là một sự “thất tiết”, và phụ nữ thất tiết dễ dẫn đến đổ vỡ hôn nhân. Thời phong kiến, phụ nữ thất tiết có thể bị đem trả về gia đình.   Câu chuyện của bạn T ở Cần Thơ thể hiện quan điểm trên.Hãy viết một bài luận để phát biểu quan điểm của bạn về vấn đề quan hệ tình dục trước hôn nhân. Bài luận văn của bạn nên bàn về những vấn đề cụ thể như:

1. ý nghĩa của hôn nhân giữa người nam và nữ là gì?
2. phụ nữ có nhất thiết phải gìn giữ trinh nguyên trước hôn nhân? Nam có cần giữ sự nguyên trinh trước hôn nhân? Tại sao?
3. hạnh phúc và sự thành công của một cuộc hôn nhân có phụ thuộc vào sự trinh nguyên của người phụ nữ trước hôn nhân? Lí giải tại sao.
4. phụ nữ có phải là một món hàng để bị trả về gia đình nếu bị thất tiết trước hôn nhân?

Bạn nên sử dụng dữ liệu từ nhiều nguồn, kể cả từ báo chí và internet trong và ngoài nước, để làm cơ sở cho quan điểm của bạn.”

Quay lại câu hỏi của bạn đọc rằng một câu hỏi như thế có trong đề thi ở Úc hay không. Nói theo tiếng Anh, đây là một câu hỏi thuộc chủ đề sexual ethics – có lẽ tạm dịch là đức dục. Ở Úc, không có kì thi tuyển sinh đại học, nhưng có những kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông hàng năm. Trong những kì thi này, đề thi thường rất bao quát, nhất là những môn học về tôn giáo, văn học, và đạo đức. Có nhiều câu hỏi liên quan đến tôn giáo và đức dục (như đồng tính luyến ái, hôn nhân cùng giới, quan hệ sex trước khi cưới nhau, v.v.) được đề ra. Chẳng hạn như năm 2010, có câu hỏi về đồng tính luyến ái, và gợi ý trả lời như sau:[tìm kiếm thêm dữ liệu để đối chiếu, so sánh, vd. đề thi ở Úc, dẫn ra bằng chứng cụ thể, năm 2010]

“Christian teachings on homosexuality vary both within and between variants. The Catechism of the Catholic Church emphasises that while homosexual orientation is not an evil in itself, the practice of it is unacceptable as it excludes both a male/female marriage and the possibility of human reproduction.

The Anglican Church’s attitude towards homosexuality varies from a full acceptance to condemnation. These strong variations are accentuating divisions within the Anglican Church globally, leaving the church open to schism.”

Tóm lại, một câu hỏi về đức dục hoàn toàn có thể hiện diện trong đề thi tốt nghiệp trung học hay tuyển sinh đại học. Trong xã hội mở, và trong chiều hướng giáo dục giới tính trong học đường, thì không có lí do gì cấm đoán những câu hỏi dục đức cả. Tuy nhiên, tôi nghĩ khi soạn câu hỏi cần nên chú ý đến từ ngữ và nhất là nội dung phải rõ ràng.[khẳng định lại quan điểm trong phần conclusion]

9. Tài liệu tham khảo

1. http://learningtogive.org/doc/how2guide.doc
2. http://www.servicelearning.umn.edu/info/reflection.html
3. http://www.brookes.ac.uk/services/upgrade/a-z/reflective_gibbs.html
4. http://archive.excellencegateway.org.uk/media/KSSP/kssp%20cpd%20reflection%20guide.pdf
5. http://www.brookes.ac.uk/services/upgrade/a-z/reflective_gibbs.html
6. http://www.graham-russell-pead.co.uk/articles-pdf/critical-reflection.pdf

• Xem thêm:
• Đọc sâu và phản tư về nội dung cuốn sách
• Reflection dùng sticky note

Thời gian qua có nhiều người hỏi tôi về việc học Scrum và thi các chứng chỉ liên quan đến nó. Dưới đây là tổng hợp các bước mà một người học Scrum có thể tham khảo để nhanh chóng đạt được khả năng ứng dụng Scrum vào công việc của mình. Tôi tạm gọi nó là “Lộ trình Scrum”. “Scrum works for idiots” (Schwaber), bạn có thể bắt đầu ngay lộ trình này.

Road a head

1. Tìm hiểu Scrum là gì

Bạn có thể bắt đầu rất nhanh với các cắt nghĩa ngắn gọn trên một trang giấy với bài viết “What is Scrum?“, hoặc bài viết “Scrum là gì?“, để có được cảm giác về Scrum và rất nhiều câu hỏi.

2. Đọc kĩ và hiểu cặn kẽ các tài liệu nhập môn

Việc đọc và hiểu Scrum sẽ giúp ta nắm được các vấn đề cốt lõi và sớm tránh được các lỗi thường gặp không đáng có. Tuy nhiên, làm Scrum bạn không cần đọc quá nhiều. Hiện nay có hai tài liệu nhập môn quan trọng được dùng cho hầu hết các khóa đào tạo cơ bản về Scrum. Đó là “Scrum Guide” do chính tác giả Scrum cập nhật liên tục – đây là tài liệu chính quy về các thuật ngữ trong Scrum; và Scrum Primer với các hướng dẫn thực hành chi tiết hơn. Cả hai tài liệu này đã được Việt hóa. Bạn có thể tải về và đọc theo các liên kết dưới đây:

• Scrum Guide (bản tiếng Anh) ,  và bản tiếng Việt.
• Scrum Primer (bản tiếng Anh) và bản tiếng Việt.

Một cuốn sách khác với rất nhiều chi tiết về hướng dẫn thực hành cũng đã được HanoiScrum biên dịch, cuốn “Scrum và XP từ những chiến hào”, bạn có thể đọc nhanh để tìm kiếm các phương pháp thực hành tốt khi áp dụng Scrum.

Trong quá trình tự đọc, bạn có thể cần dùng Google rất nhiều để tìm hiểu thêm về các câu hỏi chưa được trả lời. Bên cạnh đó, bạn có thể tham khảo nhiều bài viết hướng dẫn, kinh nghiệm quý trên các trang “chính thống” về Scrum như www.scrumalliange.org hay www.agilealliance.org. Hanoi Scrum (www.hanoiscrum.net) đang có nhiều nỗ lực Việt hóa các tài liệu học tập agile và Scrum, sẽ là nguồn dữ liệu quan trọng cho người học.

Nếu đọc xong các cuốn sách này, khí thế hừng hực và muốn bắt tay ngay vào thực hành thì .. cứ làm luôn! Scrum cho phép bạn học hỏi và tiến bộ qua thực tiễn công việc (empirical) hơn là qua sách vở. Vì thế học Scrum qua công việc là cách làm … rất scrum :). Đừng chờ đợi đến lúc hiểu hết về Scrum mới bắt tay vào làm, điều đó là không thực sự cần thiết.

3. Tham gia một khóa học chính quy về Scrum, thi và trở thành thành viên của cộng đồng

Kiểm tra các khóa học trên Hiệp hội chính thức của cộng đồng sử dụng Scrum: http://www.scrumalliance.org/pages/scrum_certification hoặc http://courses.scrum.org/. Các khóa học này thường là đắt đỏ (trên USD700), và vì vậy bạn nên đặt mục tiêu rõ ràng trước khi quyết định trả tiền.

Ở Việt Nam, bạn có thể tìm học tại Tp. Hồ Chí Minh và Hà Nội.

Bên cạnh các khóa học chính quy trên, hiện nay nhóm Hanoi Scrum có tổ chức khóa học ngắn “Scrum Foundation” cho người mới bắt đầu. Bạn có thể đăng kí để học, miễn phí và chất lượng không quá tồi 😉

Ngay cả khi bạn đã thực hành Scrum một thời gian, việc tham gia các khóa học này vẫn mang lại nhiều giá trị. Bạn có cơ hội chuẩn hóa lại các hiểu biết của mình, đối chiếu và so sánh với những đồng nghiệp ở nơi khác, và học từ họ những kinh nghiệm quý báu. Qua các khóa học này, bạn cũng có thể thiết lập các mối quan hệ bằng hữu lâu dài và có giá trị.

4. Thực hành Scrum và chia sẻ với Scrum Buddies trong phạm vi địa phương hoặc toàn cầu

Nhiều người cho rằng, học thông qua cộng đồng là cách học tốt nhất, thực tế nhất; đặc biệt là cho người đang đi làm.

Nếu bạn đã học ít nhất một khóa học chính thức của ScrumAlliance.org thì bạn sẽ là thành viên của Hiệp hội này của cộng đồng, có tài khoản trên trang web và sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp toàn cầu.

Tại Việt Nam, có hai nhóm tích cực với nhiều hoạt động (hằng tháng, thường niên) ở Tp. HCM (www.agilevietnam.org), và Hà Nội (www.hanoiscrum.net). Thông qua các nhóm thảo luận trên Facebook (/hanoiscrum; /agilevietnam), LinkedIn, và các sự kiện offline hằng tháng, bạn có cơ hội gặp gỡ, chia sẻ và trao đổi cùng nhiều người trong ngành phần mềm (CEO, PM, Developer, Tester, Scrum Master, Sinh Viên v.v.). Tại HCM bạn sẽ có cơ hội diện kiến Ken Schwaber qua Skype. Ông đã thực hiện một số buổi nói chuyện đầu tiên trong các sự kiện hằng tháng của Agile forum Vietnam, và sẽ tiếp tục có các hoạt động cộng tác tiếp theo. AgileVietnam và HanoiScrum sẽ tiếp tục tổ chức Agile Tour và các sự kiện “lớn” khác để cộng đồng có thể học hỏi và chia sẻ với nhau.

Bạn nên tới các sự kiện hằng tháng của các nhóm này để học tập, chia sẻ và xây dựng cộng đồng. Thông qua đó phát triển năng lực Scrum và agile của mình. Nếu bạn ở Đà Nẵng, Cần Thơ v.v. – những nơi chưa có nhóm sinh hoạt thì có thể tự mình thành lập một nhóm như vậy. Nếu bạn băn khoăn về cách tổ chức, tôi có thể chia sẻ kinh nghiệm với bạn.

5. Chọn cho mình một role ưa thích và sống cùng: Scrum Master, Product Owner, Scrum Developer, Scrum Professional hoặc Scrum Trainer.

Mỗi công việc đều đòi hỏi thời gian để thành thục, vì thế bạn cần đầu tư cho công việc bạn chọn lựa. Có thể sẽ mất thời gian vài năm để thuần thục role đó.

Với mỗi người, Scrum là một thứ gì đó riêng biệt:  framework, công cụ hay là một lối làm việc – lối sống. Bạn hãy tự tìm hiểu và cảm nhận nhé.