Giáo dục thế kỉ 21 liên tục phải chạy đua với sự thay đổi để không bị lạc hậu, phải cố gắng để có ích, nhất là đối với khả năng thành công về mặt kinh tế của người học trong tương lai và phải phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của quốc gia. Nhưng giáo dục hiếm khi khiến người ta được hài lòng, ngay cả ở những quốc gia có vẻ như có nền giáo dục được người Việt ngưỡng mộ như Hoa Kì hay Phần Lan vẫn cứ luôn phải chịu sức ép cải cách liên tục. Song song với yêu cầu đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế, nền giáo dục nào cũng phải tự nhắc nhở để không quên sứ mệnh phát triển con người theo nghĩa rộng nhất. Do vậy, từ lâu đã xảy ra cuộc cuộc tranh luận không ngừng nghỉ giữa giáo dục hướng nghiệp với giáo dục khai phóng tới nay.

Tuyên ngôn giáo dục Paideia là một lời nhắc như thế. Xa hơn, nó còn như một lời mời gọi những hành động để phục hưng tinh thần khai phóng cho giáo dục, hướng tới nỗ lực mang đến “nền giáo dục tốt nhất cho tất cả mọi người”.

Có vài lí do để việc nghiên cứu giáo dục Paideia trong lúc này có thể rất hữu ích. Thứ nhất, cuộc cải cách giáo dục ở Việt Nam hiện nay chúng ta đang có nhiều bối rối. Thứ nhì, giáo dục toàn cầu lại đang lâm vào khủng hoảng gay cấn trước cơn sóng thần của máy móc và trí tuệ nhân tạo, Việt Nam cũng không nằm ngoài làn sóng này.

Đề xướng Paideia có thể mang đến một lộ trình rõ ràng để đương đầu với các thách thức đó của thời đại. Dựa trên một triết lí có tính cương lĩnh triệt để, một chương trình khung có tính hệ thống, nó hướng tới một nền giáo dục toàn diện, khai phóng, chất lượng cao với lời hứa rõ ràng về khả năng bảo vệ và phát huy phẩm tính người, mài giũa năng lực người trước sức ép của chủ nghĩa vật chất và sự chi phối của công nghệ.

Thông qua việc dịch và xuất bản Tuyên ngôn giáo dục Paideia, chúng tôi mong muốn góp phần nhỏ bé vào sự nghiệp nghiên cứu và thực hành giáo dục khai phóng tại Việt Nam. Ngoài dịch nguyên tác Paideia Proposal, chúng tôi bổ sung một Dẫn nhập vào tư duy giáo dục của nhà triết học giáo dục tiên phong Mortimer Adler – chủ soái của phong trào Sách Lớn (Great Books) lừng danh, và người mang đến Đề xướng Paideia gây nhiều cảm hứng đổi mới giáo dục không chỉ ở Hoa Kì trong nhiều thập kỉ cho tới tận ngày nay. Phần Phụ lục, chúng tôi giới thiệu một hướng dẫn ngắn về Phương pháp

Socrates, một cách thức dạy và học đặc trưng của giáo dục Paideia – hòng trao tay công cụ cho những ai muốn đưa Tuyên ngôn Paideia vào đời sống giáo dục ngay sau khi đọc tác phẩm hừng hực khí thế hành động này của Adler.

Tác phẩm nhỏ này mang trong mình ý tưởng lớn, ngưỡng vọng lớn và đầy hy vọng. Chúng tôi tin nó sẽ có ích cho các nhà giáo ở mọi cấp, các hiệu trưởng, các nhà quản lí giáo dục, và những nhà canh tân giáo dục.

Điều đặc biệt nhất của tác phẩm, Đề xướng Paideia, như tên gọi của nó, là một lời kêu gọi hành động. Bạn hãy sẵn sàng!

Chúng tôi thấy rằng, việc nghiên cứu Đề xướng Paideia của Mortimer Adler mang lại những gợi ý sâu sắc để thúc đẩy đổi mới giáo dục, ít nhất ở cấp độ nhà trường, bằng cách chuyển trọng tâm từ cái gì được dạy sang cách thức dạy và học; và một quan niệm rộng mở hơn về giáo dục.

Giá trị của Paideia đối với Việt Nam không nằm ở việc củng cố chương trình chung mà ở việc cung cấp khung phương pháp sư phạm chung. Điều này giải quyết được mâu thuẫn trong chính sách “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa”. Thay vì lo lắng về sự khác biệt giữa các bộ sách, Paideia cho ta một khả năng về sự thống nhất cốt lõi liên quan chất lượng trải nghiệm học tập thông qua “ba trụ cột” giảng dạy:

1. Tiếp thu tri thức cơ bản (thông qua Giảng dạy giáo khoa): Giáo viên truyền đạt kiến thức nền tảng qua bài giảng và sách giáo khoa. Đây là phương pháp truyền thống, cần thiết nhưng chưa đủ. Ta vẫn có thể cải tiến phương thức giảng dạy truyền thống này, làm cho nó sinh động hơn và tích hợp với hai loại hình học tập khác mà Paideia đã giới thiệu thêm.

2. Rèn luyện kỹ năng trí tuệ (thông qua hoạt động Huấn luyện): Giáo viên đóng vai trò người hướng dẫn, giúp học sinh thực hành và rèn luyện các kỹ năng trí tuệ như đọc hiểu sâu, viết phân tích, giải quyết vấn đề. Trụ cột này đáp ứng trực tiếp mục tiêu phát triển năng lực của Chương trình 2018 và giúp thoát khỏi sự phụ thuộc vào sách giáo khoa.

3. Tự mở rộng hiểu biết (thông qua seminar Socratic): Học sinh tham gia các buổi thảo luận về những ý tưởng, giá trị lớn thông qua các tác phẩm kinh điển. Đây là nơi nuôi dưỡng tư duy phản biện và các phẩm chất nhân văn.

Việc áp dụng cân bằng ba trụ cột này giúp hiện thực hóa các mục tiêu của Chương trình 2018. Năng lực giải quyết vấn đề được rèn luyện ở trụ cột thứ hai, trong khi năng lực giao tiếp và hợp tác là trọng tâm của trụ cột thứ ba. Khi đó, sách giáo khoa trở về đúng vai trò là công cụ, không còn là “pháp lệnh”.

Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo phát triển và xu hướng quá thiên về đào tạo kỹ năng phục vụ kinh tế hiện nay, triết lý của Paideia càng trở nên cấp thiết. Nó giúp cân bằng lại mục tiêu giáo dục toàn diện, vun trồng những phẩm chất nhân văn và các kỹ năng tư duy bậc cao mà máy móc không thể thay thế. Đây là những kỹ năng bền vững giúp con người không chỉ tồn tại mà còn định hình tương lai. Không chỉ có vậy, nó cũng giải phóng tư duy giáo dục khỏi khung thời gian 9 năm, 10 năm hay 12 năm mà trải dài hơn với sự đào luyện những con người suốt đời học tập ngay từ những năm đầu tiên của giáo dục nhà trường.

Tóm lại, người làm giáo dục chúng ta có thể lấy từ Đề xướng Paideia một tầm nhìn toàn diện vượt thời gian và nhân văn cho quá trình giáo dục, một lộ trình sư phạm sâu sắc và rõ ràng để làm phong phú thêm cho bất kì hệ thống giáo dục nào muốn vượt lên trên sự truyền thụ kiến thức đơn thuần, bổ sung những cách tiếp cận mới mẻ cho việc giảng dạy, học tập, kiểm tra đánh giá nhằm đảm bảo một nền giáo dục chất lượng, công bằng và phù hợp với tương lai cho mọi học sinh. Với tư duy dung hợp, chúng ta lấy về những “thứ dùng được” để làm phong phú thêm thực tiễn giáo dục cho mỗi giờ học, bất chấp chỗ đứng của mỗi người. Sự đối thoại giữa mô hình Paideia và tư duy giáo dục chính thống hiện nay không chỉ là bài tập học thuật thú vị, mà còn là nguồn cảm hứng quý báu cho hành trình không ngừng đổi mới và hoàn thiện nền giáo dục Việt Nam. Như lời kêu gọi ở cuối Đề xướng Paideia, ta có thể thấy, không chỉ giáo viên, hiệu trưởng, nhà quản lí giáo dục đều có thể lấy ra được điều có ích và cảm hứng cho tiến trình tư duy và hành động trong hành trình giáo dục của chính mình từ bản tuyên ngôn đổi mới rất mạnh mẽ này.

Libero Education trân trọng giới thiệu với bạn đọc.
Hãy đặt sách từ Libero Education để tìm hiểu rõ hơn về Tuyên ngôn giáo dục Paideia: (Link)