Giáo sư Ikujiro Nonaka (sinh 10-5-1935) của trường đại học Hitotsubashi, cha đẻ của mô hình SECI, người có ảnh hưởng to lớn tới lĩnh vực quản trị tri thức và đổi mới sáng tạo trên toàn cầu vừa từ trần vào ngày giáp Tết Ất Tỵ, 25-1-2025.

Nonaka đã đặt nền móng cho lĩnh vực quản trị dựa trên tri thức (knowledge-based management) thông qua lý thuyết về tạo-dụng tri thức tổ chức mà hạt nhân là “mô hình SECI”. Mô hình lí thuyết này dựa trên một nội dung tri thức luận quan trọng: “tri thức được tạo ra trong thực hành và tương tác xã hội”, với đặc trưng của tri thức là chủ quan, có tính thẩm mỹ, và tính hành dụng. Phạm vi tri thức trong tổ chức rộng lớn hơn nhiều so với quan niệm truyền thống trước đó, bao gồm cả tri thức ngầm (ẩn trong trong mỗi cá nhân và tổ chức như tư duy, tình cảm, nhiệt tình, biểu tượng, tập quán, văn hóa, kĩ năng…) và tri thức hiện (viết ra được thành văn , vẽ được thành hình , biểu đạt được bằng khái niệm, ý tưởng và khái niệm, số liệu…). SECI giải thích được cách thức các nhóm và tổ chức tạo ra tri thức và giá trị mới như thế nào, từ đó mang lại sự đổi mới và chuyển đổi tổ chức. Trước ông, quản trị tri thức trong tổ chức chủ yếu tập trung vào thông tin. Từ các nghiên cứu của ông, người ta bắt đầu thực sự nnắm bắt và thúc đẩy được dòng tri thức trong tổ chức, khơi dậy được năng lực tiềm tàng trong các tổ chức hoạt động dựa trên tri thức và đổi mới sáng tạo. Lý thuyết về công ty kiến tạo tri thức (knowledge

-creating company), và sau này là công ty thông thái (wise company) không chỉ phát huy trong lĩnh vực kinh doanh mà còn cả trong các hoạt động của chính quyền và xã hội. Nó chạm đến các nguyên tắc cơ bản về tri thức, về cách một nhóm người đồng cảm và trải nghiệm mọi thứ với nhau để tạo ra các giá trị và ý nghĩa mới.

Không chỉ phát minh chu trình xoắn ốc tạo-dụng tri thức SECI bốn bước (Socialization-Externalization-Combination-Internalization), ông đưa ra khái niệm “tri trường” (tiếng Nhật: “ba”) để hiểu rõ cái bối cảnh không-thời gian diễn ra sự kiến tạo tri thức, khái niệm về lãnh đạo hiền minh (wise leadership) – làm sống dậy tư tưởng quản trị từ thời cổ đại (phronetic leadership), tầm quan trọng của quản trị từ giữa lên (middle-up management) có tính ứng dụng rất cao trong đổi mới sáng tạo và quản trị thay đổi trong các tổ chức hiện đại. Ông cũng được các cha đẻ của Scrum thừa nhận là bệ đỡ lí luận cho phương pháp linh hoạt được sử dụng nhất thế giới, góp phần chuyển đổi sâu sắc thế giới công nghệ trong hai thập kỉ vừa qua (và do đó mà ông được Jeff Sutherland-cha đẻ của Scrum gọi là “ông nội” của Scrum).

Chính nhờ cách tiếp cận khai phóng, kết hợp tài tình các ngành tri thức rộng lớn từ triết học, tâm lí học, các khoa học nhận thức, thần kinh học, xã hội học mà Nonaka đã làm cho lí thuyết của mình thật sâu sắc và mới mẻ. Ông được nhận định như một Peter Drucker trong lĩnh vực quản trị tri thức nhờ vào viễn kiến, độ rộng tổng hợp liên ngành, và nỗ lực triệt để đi sâu vào từng chi tiết, nhất là lĩnh vực tưởng chừng khô cứng đã có lịch sử hàng nghìn năm như “tri thức luận”. Đọc các tác phẩm cuối đời của ông ( như Wise company, hay Eidetic intuition), ta khó lòng phân biệt đây là một tác phẩm triết học

hay một cuốn sách về quản trị.

Lý thuyết của ông làm nền móng và truyền cảm hứng cho hàng loạt chuyển đổi quản trị trong suốt ba thập kỉ vừa qua. Có thể nói, ông là nhà lí luận quản trị có ảnh hưởng bậc nhất trong 1/4 đầu tiên của thế kỉ 21 (và sẽ còn tiếp diễn). Không chỉ tại các trung tâm năng động nhất của đổi mới sáng tạo như Nhật Bản, Hoa Kì, Châu Âu, Australia, Trung Quốc mà còn cả ở những vùng xa xôi của châu Mỹ La Tinh, châu Phi và vùng Đông Nam Á gồm có Lào, Myanmar, Phillipines, Indonesia, Malaysia và Việt Nam.

Ở Việt Nam, sách của ông đã được dịch ra tiếng Việt. Ông đã đến và giới thiệu lí thuyết của mình từ giữa những năm 2000s. Năm 2012, ông lại đến và giảng bài, đi thăm các địa điểm lịch sử ở Thái Nguyên, Tuyên Quang, Điện Biên Phủ và giảng dạy về wise leadership với hai hình mẫu tiêu biểu là chủ tịch Hồ Chí Minh và đại tướng Võ Nguyên Giáp. Nhiều trường đại học cũng đã giới thiệu SECI trong chương trình đào tạo và nghiên cứu bậc sau đại học.

Nonaka o Tuyen Quang

Nonaka ở Tuyên Quang, 2022 Ảnh: Báo CAND

Tôi cũng có hành trình riêng gắn bó với các ý tưởng của Nonaka. Tôi đã giới thiệu SECI từ năm 2009 trong khuôn khổ truyền bá Scrum ra cộng đồng. Năm 2014, tại TGB Seminar on Leadership, tôi giới thiệu SECI cùng với Constructivism như những lí luận nền tảng để kiến tạo tổ chức học tập tại tập đoàn FPT. Trong suốt thập kỉ 2010s, thông qua các diễn đàn Agile Vietnam, HanoiScrum, Agile Tour và Scrum Gathering, tôi tiếp tục phổ biến SECI và lí luận về quản trị dựa vào tri thức tới cộng đồng nhà quản trị và doanh nhân Việt Nam. Gần đây, tôi đã đi sâu nghiên cứu về wise leadership, innovation và đưa lí thuyết của Nonaka thành trụ cột chính trong chương trình đào tạo Tri Đạo và WiseLeader do Trường quản trị Hiếu Liêm và Viện Libero đồng tổ chức. Hằng trăm doanh nghiệp Việt Nam trong hơn một thập kỉ qua đã và đang vận dụng các lí thuyết của Nonaka để phát triển tổ chức và đội ngũ lãnh đạo lên tầm cao mới. Hành trình này đã bén rễ sâu sắc, tạo ảnh hưởng đáng kể, và vẫn đang tiếp diễn với cả bản thân tôi lẫn cộng đồng nhà quản trị Việt Nam.

Ngoài sự ghi nhận to lớn trên thực tiễn học thuật và ứng dụng, Nonaka được nhận được nhiều khen thưởng và công nhận của các trường đại học, các hiệp hội và chính phủ. Xin liệt kê một số:

  • Được bầu làm thành viên châu Á đầu tiên của Nhóm Học giả của Viện hàn lâm Quản trị Hoa Kỳ (Fellows Group of the Academy of Management ) , thành viên Viện Hàn lâm Nhật Bản, Giáo sư danh dự Trường đại học Hitotsubashi
  • Huân chương Ruy băng Tím do chính phủ Nhật Bản trao,
  • Top 20 trong danh sách “Nhà tư tưởng Kinh doanh Có ảnh hưởng Nhất” của tờ Wall Street Journal.
  • Được trao tặng Zuihōshō cho những thành tựu xuất sắc, sự phục vụ lâu dài và những đóng góp cho giáo dục.
  • Giải thưởng Thành tựu Trọn đời bởi Thinkers50, giải thưởng được trao cho một người đã có tác động lâu dài đến cách mọi người suy nghĩ và thực hành quản lý.
  • Giải thưởng Thành tựu Trọn đời từ Trường Kinh doanh Haas thuộc Đại học California, Berkeley.

Nonaka đã có những đóng góp quan trọng cho tri thức, đổi mới sáng tạo và sự tiến bộ xã hội trên toàn thế giới. Trong kỉ nguyên tri thức và trí khôn nhân tạo, chắc chắn các ý tưởng của ông sẽ còn tiếp tục sống động và có vai trò quan trọng trong hoạt động của con người trên toàn cầu.

Dương Trọng Tấn.

Ngày mồng 2 Tết Ất Tỵ.

Phụ lục: Danh mục tác phẩm chủ chốt của Nonaka (dẫn theo trường Đại học Hitotsubashi)

Sách

  • Sekai wo Odorokaseta “Scrum” Keiei(Managing by “Scrum”), Nikkei BP,2023.
  • Sippai no Honsitsu wo Kataru,Nikkei Premire Shinsho,2022.
  • Dr Kazuo Inamori’s Management Praxis and Philosophy: A Response to the Profit-Maximisation Paradigm(The Nonaka Series on Knowledge and Innovation)(with Kimio Kase and Eugene Choi), Palgrave Macmillan,2022.
  • Yasei no Keiei (with Hideki Kawada and Yumiko Kawada), KADOKAWA,2022 (in Japanese)
  • Management by Eidetic Intuition: A Dynamic Management Theory Predicatedon the “Philosophy of Empathy”(The Nonaka Series on Knowledge and Innovation) (with Ichiro Yamaguchi),Palgrave Macmillan,2021.
  • Chitoku-Kokka no Leadership(with Shinichi Kitaoka), Nihon Keizai Shuppan, 2021 (in Japanese).
  • Kyokan ga Mirai wo Tsukuru (with co-authors), Chikura-shobo, 2021(in Japanese).
  • Empathy-driven Management (with A.Katsumi), Nihon Keizai Shuppan,2020 (in Japanese).
  • The Wise Company: From Knowledge Management to From Knowledge Practice(with H.Takeuchi), Toyokeizaishimpo-sha, 2020 (in Japanese).
  • The Essence of Chi-Ryaku(with co-authors), Nihon Keizai Shimbun Shuppan-sha, 2019 (in Japanese).
  • The Wise Company: How Companies Create Continuous Innovation (withH. Takeuchi), Oxford University Press, 2019.
  • Management by Eidetic Intuition(with I.Yamaguchi), KADOKAWA , 2019(in Japanese).
  • Knowledge Forum Kougi-Roku, Toyokeizaishimpo-sha, 2018(inJapanese).
  • Soichiro Honda, PHP Kenkyu-sha, 2017(in Japanese).
  • The Essence of Knowledge Maneuverability, Chuokoronshin-sha,2017(in Japanese).
  • Zen-in Keiei (with A. Katsumi), Nihon Keizai Shimbun Shuppan-sha,2015 (in Japanese).
  • Phronesis and Quiddity in Management: A School of Knowledge Approach(with co-authors). Palgrave Macmillan, 2014.
  • The Essence of Nation Management (with co-authors), Nihon Keizai Shimbun Shuppan-sha, 2014 (in Japanese).
  • Jissen Social Innovation(with co-authors), Tokyo: Chikura Shobo,2014 (in Japanese).
  • The Essence of Great Judgements (with S. Ogino), Tokyo:Diamond-sha, 2014 (in Japanese).
  • Ajile Kaihatsu to Scrum(with Kenji Hiranabe),Shoei-sha,2013 (inJapanese).
  • Business Model Innovation(with K. Tokuoka), Tokyo:Toyokeizaishimpo-sha, 2012 (in Japanese).
  • The Grammar of Knowledge Creating Management for Prudent Capitalism(with N. Konno),
  • The Practical Wisdom of Innovation (with A.Katsumi), Tokyo: NikkeiBP, 2010 (in Japanese)
  • Managing Flow: The Dynamic Theory of the Knowledge-based Firm(with co-authors), Tokyo, Toyokeizaishimpo-sha, 2010 (in Japanese).
  • Managing Flow: A Process Theory of the Knowledge-based Firm (withco-authors), Palgrave Macmillan, 2008.
  • Virtuous-Based Management(with N. Konno), Tokyo: NTT Shuppan, 2007(in Japanse).
  • The Art of Innovation (with A. Katsumi), Tokyo: Nihon Keizai Shimbun Shuppan-sha, 2007 (in Japanese).
  • The Essence of Strategy (with co-authors), Tokyo: Nikkei BP, 2005(in Japanese).
  • The Essence of Innovation (with A. Katsumi), Tokyo: Nikkei BP,2004 (in Japanese).
  • Hitotsubashi on Knowledge Management(with co-authors), John Wiley(Asia), 2003.
  • Methodology of Knowledge Creation (with N. Konno), Tokyo:Toyokeizaishimpo-sha, 2003 (in Japanese).
  • Managing Industrial Knowledge (with D. Teece eds.), London: Sage,2001.
  • Knowledge Emergence (with T. Nishiguchi eds.), New York: Oxford University Press, 2001.
  • Enabling Knowledge Creation(with G. von Krogh and K. Ichijo), NewYork: Oxford University Press, 2000.
  • Handbook of Organizational Learning & Knowledge(with M.Diekes, A.B. Anthal and J. Child eds.), Oxford: Oxford University Press,2000.
  • Knowledge Creation: A Source of Value (with G. von Krogh and T.Nishiguchi eds.), London: Macmillan, 2000.
  • The Light and the Shadow: How Breakthrough Innovation is Shaping European Business(with O. Kalthoff and P. Nueno), Roland Berger Foundation, 1997.
  • Relentless: The Japanese Way of Marketing(with J.K. Johansson),New York: Harper Business, 1996.
  • The Knowledge-Creating Company (with H. Takeuchi), New York:Oxford University Press, 1995.
  • Intellectualizing Capability(with N. Konno), Tokyo: Nihon Keizai Shimbun-sha, 1995 (in Japanese).
  • U.S. Marine Corp: Self-Innovation of Non-profit Organization,Tokyo: Chuuo Kouron Shinsha, 1995 (in Japanese).
  • Management for Knowledge Creation, Tokyo: Nihon Keizai Shimbun-sha, 1990 (in Japanese).
  • Strategic vs. Evolutionary Management: A U.S.-Japan Comparison of Strategy and Organization (with T. Kagono, K. Sakakibara and A. Okumura),Amsterdam: North-Holland, 1985.
  • An Evolutionary Theory of the Firm, Tokyo: Nihon Keizai Shimbun-sha, 1985 (in Japanese).
  • Essence of Failure: Organizational Study of the Japanese Armed Forcesduring the World War II(with R. Tobe, Y. Teramoto, S. Kamata, T. Suginoo and T. Murai), Tokyo:Diamond-sha, 1984 (in Japanese).
  • A Comparison of U.S. vs. Japanese Management (with T. Kagono, K.Sakakibara and A. Okumura), Tokyo: Nihon Keizai Shimbun-sha, 1983 (inJapanese).
  • Organization and Market: A Contingency Theory, Tokyo: ChikuraShobo, 1974 (in Japanese).

Bài báo, chương sách:

  • “Strategy as a Way of Life”, (with Hirotaka Takeuchi),MIT Sloan Management Review, Volume 63, Issue 1, Fall 2021.
  • “Humanizing Strategy”, (with Hirotaka Takeuchi) ,Long Range Planning, Volume54, Issue 4, August 2021.
  • “Maneuvering Knowledge: A study of U.S. Marine Corps”, (with Kota Uno),Kindai Management Review, Vol.8, 2020.
  • “’Meso’-Foundations of Dynamic Capabilities: Team‐Level Synthesis and Distributed Leadership as the Source of Dynamic Creativity” (with A. Hiroseand Y. Takeda), Global Strategy Journal, 6(3), 168-182, 2016.
  • “Practical Strategy as a Co-Creating Collective Narrative: From the Perspective of Organizational Knowledge-Creating Theory” (with A. Hirose).Kindai Business Review, 2015.
  • “Wisdom, management and organization” (with R. Chia, R. Holt, and V.Peltokorpi). Management Learning, 45(4), 365-376, 2014.
  • “Scenario planning: the basics” (with N. Konno, I. Nonaka, and J. Ogilvy).World Futures, 70(1), 28-43, 2014.
  • “Dynamic fractal organizations for promoting knowledge-based transformation– A new paradigm for organizational theory”(with M. Kodama, A. Hirose, andF. Kohlbacher), European Management Journal, (32): 137–146,February 2014.
  • “The Wise leader”(with H. Takeuchi),Harvard Business Review,May.-2011. 3-11, 2011.
  • “Knowledge-based View of Radical Innovation: Toyota Prius Case” (with V.Peltokorpi) in J. T. Hage and M. Meenus (eds.),Innovation and Knowledge Growth, 2009.
  • “Strategic Management as Distributed Practical Wisdom (Phonesis)” (with R.Toyama), Industrial and Corporate Change, 2007．
  • “Visionary Knowledge Management: The Case of Eisai Transformation” (with V.Peltokorpi),International Journal of Learning and Intellectual Capital, 3 (2), 2006.
  • “Organizational Knowledge Creation Theory: Evolutionary Paths and Future Advances” (with G. von Krogh and S. Voelpel),Organizational Studies, 27(18): 1179-1206, SAGE Publications, 2006.
  • “Managing Organizational Knowledge: Theoretical and Methodological Foundations” in K.G. Smith and M.A. Hitt (eds.), Great Minds in Management, New York: Oxford University, 2005.
  • “The Theory of the Knowledge-Creating Firm: Subjectivity, Objectivity and Synthesis” (with R. Toyama), Industrial and Corporate Change, 14(3): 419-436, 2005.
  • “Strategic Knowledge Creation: The Case of Hamamatsu Photonics” (with V.Peltokorpi and H. Tomae), International Technology Journal, 2005.
  • “The Knowledge-Creating Theory Revisited: Knowledge Creation as a Synthesizing Process” (with R. Toyama),Knowledge Management Research and Practice, 2-10, 2003.
  • “A Firm as a Dialectical Being: Toward a Dynamic Theory of a Firm” (with R.Toyama), Industrial and Corporate Change, 11 (2002), 995-1009.
  • “A Firm as a Knowledge Creating Entity: A New Perspective on the Theory ofthe Firm” (with R. Toyama and A. Nagata),Industrial and Corporate Change, 9 (1), 1-20, 2000.
  • “Integrated IT Systems to Capitalize on Market Knowledge” in G. von Krogh,I. Nonaka and T. Nishiguchi (eds.),Knowledge Creation: A New Source of Value, London: Macmillan, 2000.
  • “A Theory of Organizational Knowledge Creation: Understanding the Dynamic Process of Creating Knowledge” (with R. Toyama and P. Byosiere) in M.Dierkes, A. Antal, J. Child, and I. Nonaka (eds.),Handbook of Organizational Learning and Knowledge, Oxford: Oxford University Press, 2000.
  • “An Integrated Information Technology System for Knowledge Creation” (withP. Reinmoeller and R. Toyama) in M. Dierkes, A. Antal, J. Child, and I.Nonaka (eds.), Handbook of Organizational Learning and Knowledge,Oxford: Oxford University Press, 2000.
  • “Emergence of “Ba”: A Conceptual Framework for Continuous andSelf-transcending Process of Knowledge Creation” (with N. Konno and R.Toyama) in I. Nonaka and T. Nishiguchi (eds.), Knowledge Emergence, New York: Oxford University Press, 2000.
  • “Knowledge Creation within Industrial Systems” (with F. Corno and P.Reinmoeller), Journal of Management and Governance, 3, 379-394,1999.
  • “Organizational Capabilities in Product Development of Japanese Firms: A Conceptual Framework and Empirical Analyses” (with K. Kusunoki and A.Nagata), Organization Science, 9 (6) 699-718, 1998.
  • “The Concept of “Ba”: Building a Foundation for Knowledge Creation” (withN. Konno),California Management Review, 40 (3) 1-15, 1998.
  • “A Theory of the Firm’s Knowledge-Creation Dynamics” (with H. Takeuchi) inA.D. Chandler, P. Hagstrom and O. Solvell (eds.), The Dynamic Firm, Oxford: Oxford University Press, 1998.
  • “Three Tales of Knowledge-Creating Companies” (with K. Umemoto and D.Senoo) in G. von Krogh, J. Roos, and D. Klein (eds.),Knowing in Firms: Understanding, Managing, and Measuring Knowledge, London: Sage, 1977.
  • “From Information Processing to Knowledge Creation: A Paradigm Shift in Business Management” (with K. Umemoto and D. Senoo),Technology in Society, 18 (2) 203-218, 1996.
  • “Managing Innovation as an Organizational Knowledge Creation Process” in G.Pogorel (ed.),Technology Strategies in the Nineties: A Tricontinental Handbook, Milan: Franco Angeli, 1995.
  • “A Dynamic Theory of Organizational Knowledge Creation”Organization Science, 5 (1) 14-37, 1994.
  • “Organizational Knowledge Creation Theory: A First Comprehensive Test”(with P. Byosiere, C.C. Borucki and N. Konno),International Business Review, 3 (4) 337-351, 1994.
  • “Beyond Reengineering” Organizational Science, 28 (1) 21-31, 1994(in Japanese).
  • “Models of Knowledge Management in the West and Japan” (with G. Hedland) inP. Lorange, B. Chakravarthy, J. Roos and A. Van de Van (eds.),Implementing Strategic Processes: Change, Learning and Co-operation, Oxford: Basil Blackwell, 1993.
  • “Intellectual Productivity of Japanese Firm”Organizational Science, 26(4) 56-63, 1993 (in Japanese).
  • “A Theory of Interorganizational Knowledge Creation: Case Study of Innovation Process of Japanese Semiconductor Industry” (with S. Yonekura),Business Review, 40 (2) 18, 1992 (in Japanese).
  • “Managing Knowledge Creation for the Global Firm: Case Study of Innovation Process of Nissan Corporation” Organizational Science, 25 (4)2-15, 1992 (in Japanese).
  • “Managing the Firm as an Information Creation Process” in J.R. Meindl, R.L.Cardy and S. M. Puffer (eds.),Advances in Information Processing in Organizations, London: JAI Press, 1991.
  • “The Knowledge-Creating Company” Harvard Business Review,Nov.-Dec. 96-104, 1991.
  • “Managing Globalization as a Self-renewing Process: Experiences of Japanese MNCs” in C. Bartlett, Y. Doz and G. Hedlund (eds.),Managing the Global Firm, London: Routledge, 1990.
  • “A Methodology of Organizational Knowledge Creation” (with N. Konno and N.Kawamura), Organizational Science, 24 (1) 2-20, 1990 (inJapanese).
  • “Toward Middle Up-down Management: Accelerating Information Creation”Sloan Management Review, 29 (3) 9-18, 1988.
  • “Self-renewal of the Japanese Firm and the Human Resource Strategy”Human Resource Management, Spring 1988.
  • “Creating Organizational Order out of Chaos: Self-renewal in Japanese Firms” California Management Review, 30 (2) 57-73, 1988.
  • “Redundant, Overlapping Organization: A Japanese Approach to Managing the Innovation Process” California Management Review, 22 (3) 27-38,1990.
  • “The New New Product Development Game” (with H. Takeuchi),Harvard Business Review, Jan.-Feb. 137-146, 1986.
  • “Managing the New Product Development Process: How Japanese Companies Learnand Unlearn” (with K. Imai and H. Takeuchi) in R.H. Hayes, K.B. Clark andC. Lorenz (eds.),The Uneasy Alliance: Managing the Productivility-Technology Dilemma, Boston: Harvard Business School Press, 1985.
  • “Japanese Management: What about the ‘Hard’ Skills?”(with J.Johansson),Academy of Management Review, 10 (2) 181-191, 1985.
  • “Marketing Management, Its Environment, and Information Processing: A Problem of Organizational Design” (with F.M. Nicosia),Journal of Business Research, 7 (4) 277-300, 1979.