10. Hội thảo Cách dạy #2

Ngày 27-7-2013 được chọn để Hội thảo Cách dạy lần thứ hai diễn ra. Đây là một trong những hoạt động sôi nổi và tích cực của đội giảng viên, tiếp nối những CodeCamp, LearnCamp, Instructional Skills Workshop, Instructional Design workshop, hay những hoạt động chuyên môn thường kì khác.

Kể từ hội thảo lần trước, có nhiều tiến bộ rõ rệt:

1. Cô Giang đã cho thấy một đường lối tiệp cận rõ nét để nâng cao rõ rệt kết quả học tập môn C. So với tỉ lệ đỗ lần một trung bình khoảng trên dưới 50%, tỉ lệ 79% quả thật khiến người khác .. phát thèm.

2. Phương pháp Object-First trong giảng dạy nhập môn Java được tiếp cận bài bản hơn, thử nghiệm tích cực hơn. Mọi thứ có vẻ tốt quá mức mong đợi của mọi người khiến cử tọa có phần nghi ngờ về chính sách … “tô hồng” của báo cáo viên Nhật Nai kì.

3. Đới PA cho thấy một cách tiếp cận bài bản, đĩnh đạc về phương pháp luận “động viên” người học. Lần đầu tiên phương pháp giảng dạy được báo cáo viên tiếp cận theo lối “đứng trên vai người khổng lồ”. Đây là hướng đi rất có triển vọng, tuy còn phải chờ thời gian minh định cho các lí lẽ.

4. Chương trình “Mỗi lớp một đỉnh cao” sau 2 tháng ngắn ngủi thử nghiệm đã kịp cho thấy một chút “ánh sáng cuối đường hầm”. Kết quả của chương trình một lần nữa khẳng định “không có khủng hoảng nào là không có lối thoát”. Người thầy có thể “cứu” được sự nghiệp học tập của sinh viên, ngay cả khi tưởng chừng chỉ còn mỗi nước vẫy cờ trắng. Suy cho cùng tâm huyết sẽ cứu rỗi nghề dạy, không phải sự giỏi giang hay điều kiện đầy đủ.

Mặc dù những vấn đề mình mong đợi nhất về “tự học”, “bộ kĩ năng đầu ra căn bản” chưa có gợi ý rõ ràng, Hội thảo lần này một lần nữa cho thấy đội ngũ mỗi ngày trưởng thành hơn, gắn bó hơn trong công việc hướng tới mục tiêu giáo dục chung của hệ thống.

Xin cảm ơn btc, các báo cáo viên, các cử tọa, và những vị khách mời đáng mến đến từ FSE, FAN đã cùng nhau biến một buổi chiều thứ Bảy dài hơn thường lệ trở nên đáng nhớ và thật nhiều ý nghĩa.

Nhân dạng hay không? Bức tranh chủ đề của mình tại báo cáo mở màn.

Cuối tuần rồi mình ngồi tán phét với các bạn trong nhóm về sự tiếc nuối của cụ Cao Xuân Hạo đối với sự “mất gốc của một dân tộc” vì không thể đọc nổi toàn bộ tri thức của cha ông để lại nơi đền đài miếu mạo và cổ văn. Hán Nôm là thứ tử ngữ mà thế hệ trẻ ngày nay không có cơ hội để học tập dễ dàng.

Cứ tưởng cụ Cao là người duy nhất, hóa ra không phải.

Tập sách “Tranh luận để đồng thuận” của NXB Tri Thức xuất bản giới hạn năm 2006 có bài của ông Mai Chí Thọ với những ưu tư nồng nhiệt cho Hán Nôm:

“Tại sao chúng ta lại bỏ môn Hán Nôm trong khi Hán Nôm có một vị trí cực kì quan trọng trong nền văn hóa của nước ta? … Tôi cho rằng hệ số của môn học Hán Nôm không thể thấp hơn môn Tiếng Anh được. Không có tiếng Anh thì không thể hội nhập toàn cầu, cũng như không thể tiếp cận với những nền khoa học kĩ thuật tiên tiến nhất hiện nay. Mặt khác, chúng ta cũng cần phải thấy nếu không học Hán Nôm, không giữ lấy bản sắc dân tộc thì chúng ta sẽ đi tới đâu?”

Còn mấy người có thể đọc trực tiếp các văn bản kiểu này?

Một tham luận Ngô Thanh Nhàn và Ngô Trung Việt  tại Hội nghị Quốc tế 2006 về chữ Nôm cũng đã gợi ý việc đưa Hán Nôm vào trường phổ thông để gìn giữ.

Tuy vậy, việc giảng dạy  và học tập Hán Nôm hiện nay có vẻ như vẫn chỉ đang diễn ra trong phạm vi hẹp: “gia truyền” và các khu vực nghiên cứu là chính.

Thực tiễn ở châu Âu cho thấy, học sinh tốt nghiệp trung học hoàn toàn có khả năng thành thục hai ngoại ngữ. Liệu có ảo tưởng lắm không khi ta đặt ra chỉ tiêu “Tiếng mẹ đẻ + 1 Ngoại ngữ chính + 1 Tử ngữ” cho học sinh Việt Nam. Coi Hán Nôm như một ngoại ngữ.  Công thức trên thực hiện được cả nhiệm vụ thực dụng của cuộc sống của con người trong phạm vi quốc gia và toàn cầu, vừa thực hiện được giá trị nhân văn đối với kí ức và gia tài trí tuệ của cha ông để lại.

Hiện nay Bộ giáo dục đang chịu trách nhiệm triển khai một đề án tham vọng nhằm nâng tầm khả năng sử dụng tiếng Anh cho con em người Việt trong nước có tên gọi “Đề án Ngoại ngữ Quốc gia 2020” với kinh phí khoảng MƯỜI NGHÌN tỉ đồng.

Cần bao nhiêu tỉ đồng và bao nhiêu năm để làm được một việc như thế cho Hán Nôm, ngôn ngữ của cha ông chính chúng ta?

Đất Việt mình có nhiều người tự học mà thành tài, cũng có nhiều người viết rất hay về chuyện tự học. Một trong những bài tôi rất thích là bài “Bàn về tự học” của cụ Cao Xuân Hạo, một nhà khoa học trứ danh của nước ta, được đọc lần đầu trong cuốn “Tiếng việt, Văn Việt và người Việt” của cụ.

Nay dán vào đây để cùng bạn suy ngẫm, bài này được trích theo một nguồn trên Internet, lấy từ “Kiến thức ngày nay” năm 2001. Mời bạn cùng đọc.

Đó là tên của một chương trình với điểm mốc bắt đầu vào chiều nay ở 1A Yết Kiêu. Mục tiêu là tạo ra một không gian cho các bạn sinh viên tự mình tìm ra phương pháp học hiệu quả và thú vị cho riêng mình.

Không thông qua thuyết trình của các bậc “chuyên gia”, không thông qua các chương trình “kĩ năng mềm” chung chung, “Tự tìm cách học” là chương trình của sinh viên, cho sinh viên, vì sinh viên, nhưng lại bắt đầu từ … hai anh thầy :D. Rồi  cái gì của Caesar sẽ trả lại Caesar sớm thôi.

Vài nguồn tài liệu căn bản cho để các bạn đọc và tham khảo.

1. Sách “Khuyến học” của hiền nhân Fukuzawa Yukichi. Đọc đi đọc  lại để nâng cao tinh thần học tập, để liên tục ngẫm nghĩ về “học cái gì” thì có ích. Giữa một bể thông tin, cần bắt đầu từ một cuốn sách tốt chứ không phải những lời khuyên sáo rỗng. Đây là cuốn sách giàu tư tưởng nhưng rất thực dụng. Nếu bạn nào thấy “khó xơi” những đoạn đặc thù nước Nhật, thì cứ thay vào đó bằng một cái tên Việt Nam đọc cho nó xuôi tai. Đảm bảo không chết ai. Hihi.

Đọc xong nhớ nghĩ xem có đúng không, vì sách này nổi tiếng từ lúc mà tất cả những người đọc nó ngày hôm nay còn chưa ra đời.

2. Sách “Để thành công ở trường đại học”. Đây là tập sách hiếm hoi được dịch ra tiếng Việt đề cập đến các kĩ năng thiết yếu của một sinh viên để “sống tốt” trong môi trường đại học. Phần nhiều sinh viên không mấy khi để ý đến việc rèn luyện các “kĩ năng mềm” này, dẫn đến các tình trạng “không biết thu xếp công việc”, “nước đến chân mới nhảy” mỗi dịp nộp bài hay thi cử, “không có hứng học”, “không biết sau này ra trường thì mình làm gì”, v.v.

“Phương pháp học tập” nghe có vẻ  lí thuyết, nhưng nó là vấn đề về kĩ năng nhiều hơn. Bạn không thể có cách học tốt nếu chỉ đọc vào mấy lời chỉ dẫn hời hợt tìm thấy trên một số diễn đàn trên Internet, hay bằng mấy cái bắt chước kiểu học A kiểu B của mấy bạn được điểm cao ở trường. Người học cần phải luyện cho được kĩ năng học tập chuyên nghiệp. Mấu chốt là làm. Thông qua chính việc thực hành các kĩ năng trong quá trình học của mình, bạn sẽ có được kĩ năng đó.

Chúng là những kĩ năng gì? Rất nhiều, như được đề cập trong địa chỉ dưới đây. Tuy vậy, cuốn sách “Để thành công ở trường đại học” gói gọn lại các kĩ năng thiết yếu nhất một cách có hệ thống và có thể làm được. Đó là một cách khôn khéo để các sinh viên non trẻ không khỏi bị ngợp.

3. “Cẩm nang chiến lược học tập” là một trang web rất hữu ích cho người học, đã được chuyển sang 39 ngôn ngữ trên thế giới, trong đó có tiếng Việt.

Đây là nguồn tư liệc cực kì quý giá cho bất kì người học chuyên nghiệp nào. Tuy vậy, thông tin có thể sẽ hơi phân tán và có vẻ “quá nhiều” đối với một số người.

Tôi vẫn thành thực khuyên các bạn sinh viên là nên đọc kĩ hai cuốn sách bên trên, rồi sau đó tham khảo và mở rộng bằng địa chỉ số 3. Trong quá trình tự học, Google có thể là một người bạn đắc lực.

Hãy bắt đầu ngay thôi!

Dạo trước tôi có viết vài dòng về chuyện “Giáo sư nhà mình làm biếng quá” cũng nhằm nhắc nhở vài người về việc lười nhác trong hành nghề giáo – cái nghề có độ phức tạp thuộc loại nhất nhì trong các nghề.

Mới đây, chui vào Facebook của anh Thành Nam, đọc được lời than vãn tương tự, nhưng chua chát hơn nhiều: “ở ta nhân viên lười đằng nhân viên, lãnh đạo lười đằng lãnh đạo”. Tất cả đều lười.

Mình đồng tình.

***

Có người hay chỉ trích những người hay “chém gió”, gán cho bất kì người nào có vẻ nói nhiều một chút cái biệt “ranh” như “chém gió thành thần”, “nổ”, “quăng bom”, thậm chí to tát hơn là “thùng rỗng kêu to”. Nhưng mình nghĩ người nhà  mình cũng lười “chém” cho nó chuyên nghiệp. Những nơi chốn chém gió chuyên nghiệp vẫn còn ít quá. Nhìn trên facebook, chỉ thấy vài comment cụt lủn ra vẻ nhiệt tình ra vẻ hiểu biết. Tham gia các vụ trà đá vỉa hè thấy rất ít quan điểm đàng hoàng gãy gọn, chỉ thấy vài câu bông đùa tủn mủn. Ngày xưa “ra ngõ gặp anh hùng”, ngày nay “đi đâu cũng nghe thấy minh triết”.  Nói chung là đến chém gió cũng lười nốt.

Ngoài chuyện lười nói, lười nghĩ, lười làm, có thể kể thêm mấy chuyện lười nữa: lười đi, lười vận động, lười kết giao, lười quan sát, lười chia sẻ, v.v. và v.v.

Chữa được bệnh lười, người Việt mình chắc sẽ không nghèo không hèn như thế này. Nhưng hình như nó là chứng nan chả dễ chữa hơn tam tứ chứng khác.

Ảnh: http://www.flickr.com/photos/photokaran/5949134047/sizes/l/in/photostream/

***

Xưa có người hiền xưng Lãn Ông, tức là ông lười. Gớm lười được như cụ thì phúc cả dăm bảy cái nước Việt.

Mới vài bữa nay thôi có bạn xưng “Kẻ lười” bắt bệnh của nền giáo dục nước nhà. Ai trong ngành mà cũng lười như được bạn ấy thì giáo dục đã chả đến nỗi bê bết thế!

Hai Ông Lười đó đều phải làm việc nhiều lắm mới để lại cho đời nhiều thành quả như vậy. Với Lãn Ông là cả một nền y học cổ truyền, với Kẻ lười là một video clip chứa cả hàng trăm trang thông tin mà cậu đã xử lí, gây ra một cơn bão thực sự trên mạng Internet và các phòng họp của trường nọ vụ viện kia.

***

Lại có chuyện một Giám đốc công ty phát triển phần mềm nọ, rất khuyến khích nhân viên mình “lười”. Trong văn hóa công ty, anh chủ xướng mọi người phải nghĩ cách để chỉ phải tốn ít sức mà có được hiệu quả cao trong công việc chứ đừng có suốt ngày “cày như trâu” một cách ngu dốt. Anh học được bọn Tây câu nói “work smarter, not harder”.

Tôi không hoàn toàn đồng ý với anh về điểm này. Tôi cho rằng, chúng ta chưa thông minh, chúng ta chưa giàu, và chúng ta chưa “work hard”. Nên kẻ nông dân tôi đây khuyến nghị ta cần “WORK HARDER AND SMARTER” thì hơn.

Nhà bác học vĩ đại Chomsky có nói thế này về việc học:

Các bạn chỉ học được và học cách tư duy như thế nào nếu có một mục đích nào đó, một động cơ nào đó, một lí do nào đó xuất phát từ chính mình. Trên thực tế toàn bộ phương pháp luận trong giáo dục thực sự không nhiều hơn thế – bắt người học phải muốn học. Một khi họ muốn học thì họ sẽ học.

“Làm thế nào để động viên người học?” là một trong những câu hỏi trung tâm của giáo dục. Và thực tế, đó cũng là câu hỏi khó vào bậc nhất vì nó động tới những vấn đề rối rắm nhất về việc “cái gì thúc đẩy, còn cái gì thì cản trở  con người làm việc gì đó?”. Đấy không phải là câu hỏi tầm thường cho ngay cả những nhà tâm lí học tài ba nhất.

Có quan điểm “giáo dục phải lấy người học làm trung tâm”. Nhất trí!

Có người hỏi “như thế nghĩa là thế nào?”. Bắt đầu bí.

Hỏi thêm “[thiết kế]bài giảng như thế nào thì là lấy người học làm trung tâm?”. Lần này thì bắt đầu rối tung lên.

Trong “Cách ta nghĩ”, Dewey chỉ rõ người lớn có mối quan tâm chuyên biệt hơn trẻ nhỏ, việc học bị chi phối rất nhiều bởi các kinh nghiệm và bối cảnh (địa vị xã hội, mục đích đi học, mục đích nghề nghiệp …) trước đó. Vì thế nếu biết được các kinh nghiệm trước đó, cùng với “mối quan tâm chuyên biệt” ấy là gì, ta có thể động viên được người học. Đây là một trong những nguyên tắc quan trọng nhất về việc học (xem thêm “How people learn”).

Tặng các bạn đồng nghiệp đã tham gia

Instructional Design Workshop 

Giáo dục hiện đại xoay quanh từ Trải nghiệm\Kinh nghiệm (Experience) để hoạt động. Truyền thống này vốn có xuất xứ từ Dewey. Nay cũng đã quá trăm năm.

Một nghiên cứu của Edgar Dale cho thấy với các “học liệu” khác nhau, sự trải nghiệm của người học cũng rất khác biệt, và đạt được hiệu quả giáo dục theo nhiều mức độ không hề giống nhau, phân bổ theo dạng thức hình nón (Gọi là Nón trải nghiệm Dale):

Theo đó, những hoạt động học tập nghèo trải nghiệm gồm đọc chữ, nghe, xem hình tĩnh; những hoạt động giàu trải nghiệm gồm tham gia các tình huống bài học cộng tác trong lớp, trực tiếp thực hành, tham gia tình huống giả lập thực tiễn, và các kinh nghiệm trực tiếp có chủ đích (làm thật). 

Dựa theo thang trí năng của Bloom, các mức độ trải nghiệm thấp như đọc, nghe, xem chỉ giúp người học đạt được các mức độ thấp của trí năng từ biết đến hiểu; chỉ có các bài học giàu trải nghiệm mới giúp người học đạt được các mức trí năng cao hơn như áp dụng, phân tích, tổng hợp và đánh giá.

Ứng dụng dễ thấy nhất của Nón Trải nghiệm Dale là dùng cho thiết kế các bài giảng: hãy đưa người học vào các tình huống giàu trải nghiệm. Sử dụng các bài tập tình huống, các trò chơi có chủ đích, các hoạt động kích não và thảo luận, các bài tập lớn thực hành trực tiếp trong phòng lab, và trực tiếp tham gia vào dự án. Sử dụng các bài toán thật và lôi người học vào các trải nghiệm trực tiếp sẽ giúp việc học có ý nghĩa nhất, hiệu năng nhất.

Bài liên quan:

Dewey nói về kinh nghiệm

Người lớn học như thế nào?

Chu trình học tập Kolb

Kinh nghiệm vừa có nghĩa là làm thử, vừa có nghĩa là kinh qua.

Khi một hoạt động được duy trì để biến thành sự kinh qua các hệ quả, khi sự thay đổi do hành động đem lại được phản ánh ngược trở lại để biến thành một sư thay đổi  ở bên trong chúng ta, khi ấy tình trạng liên tục thay đổi sẽ chất đầy ý nghĩa.

Một lượng nhỏ kinh nghiệm còn tốt hơn cả một tấn lí thuyết đơn giản chỉ bởi vì chỉ có trong kinh nghiệm thì lí thuyết mới có được ý nghĩa sống động và có thể kiểm chứng. Một kinh nghiệm giản đơn, dù là một kinh  nghiệm vô cùng tầm thường, cũng có thể sinh ra và chuyên chở mọi lí thuyết (hoặc nội dung trí tuệ), song một lí thuyết mà tách rời khỏi một kinh nghiệm thì dứt khoát không thể lĩnh hội được, ngay cả xét nó là lí thuyết.

Không có kinh nghiệm nào có ý nghĩa lại có thể tồn tại mà không có yếu tố nào đó của tư tưởng.

Tư duy tức là nỗ lực chủ tâm nhằm phát hiện các mối liên hệ cụ thể giữa điều chúng ta làm và hệ quả của việc làm đó, sao cho hai quá trình đó trở nên liên tục.

Người ta chỉ hoàn toàn biết chắc chắn điều gì đó khi nó đã được kết thúc, đã được hoàn thành.

Tư duy xuất hiện cùng với sự can dự vào các tình huống vẫn còn đang diễn ra và chưa hoàn thành.

Bởi chưng chúng ta không sống trong một thế giới mà mọi thứ đều được an bài và kết thúc, mà chúng ta sống trong một thế giới đang tiến triển liên tục, và công việc chính của chúng ta trong thế giưới đó bao giờ cũng mang tính chất tương lai và hồi tưởng – và cả mọi tri thức xét như để phân biệt với tư duy, bao giờ cũng là sự hồi tưởng – có giá trị ở chỗ nó đem lại sự vững chắc, an toàn và phong phú cho những mối quan hệ của chúng ta với tương lai.

Trích ra từ Dân chủ và Giáo dục.

Malcom Knowles: người lớn học tập (khoa nghiên cứu lĩnh vực này gọi là andragogy, đối lập với “sư phạm”- pedagogy tức là daỵ cho trẻ con) theo những nguyên lí quan trọng nhất sau đây:

1. Người lớn cần phải được can dự vào quá trình lập kế hoạch  và đánh giá kết quả học tập (self-concept).
2. Trải nghiệm (Experience – gồm cả những sai sót) cung cấp nền tảng cho các hoạt động học tập.
3. Người lớn quan tâm đến những nội dung học tập có liên hệ trực tiếp tới công việc hoặc trong đời tư của họ.
4. Người lớn học theo kiểu lấy vấn đề làm trung tâm (problem-centered) hơn là hướng đến nội dung (content-oriented).