Amatơ làm vì thích. Gọi là phong cách lãng tử.

Dân pro không cần thích, vẫn tạo ra kết quả.

A ma tơ rảnh ra mới làm.

Dân Pro thì làm hằng ngày hằng giờ. Pro làm theo đặt hàng. Có người để kiếm cơm, nhưng phần lớn coi là hơn thế. Đó là công việc là cuộc sống. Nhà thơ thì làm thơ, kĩ sư thì chế tạo, thầy giáo thì dạy. Dù lương thấp hay cao, điều kiện tốt hay dở.

Kết quả của công việc thì đôi khi không biết mèo nào cắn mỉu nào. Lãng tử thỉnh thoảng có thể tạo kết quả rất tốt. Nhiều sản phẩm của dân pro cũng rất thường thường bậc trung.

Tôi nhớ một chị đồng nghiệp cũ hồi cùng giảng dạy lập trình ở một trung tâm nổi tiếng ở quận Hoàn Kiếm. Khi còn son trẻ, chị thích bay nhảy, thích chơi, thích lập trình, nhưng vẫn thích dạy họ. Thế là tìm kiếm một chân giảng dạy. Học trò thích, cô cũng rất thích. Thành tích của cả cô và trò đều thuộc hàng top của trung tâm. Nhưng lúc thích quá lại là lúc sinh chuyện. Chị đòi làm dân pro, dạy kín ngày kín tuần. Được đôi tháng thì than trời vì không nghĩ nó lại vất vả thế. Điểm hài lòng của học viên cũng tụt hẳn.

Tuy chất lượng đầu ra có thể không quá khác biệt nhưng “sản lượng” thì khác biệt lớn. Một giảng viên amateur chỉ dạy 1h/ngày là thấy thoải mái, còn dân pro có thể dạy 10h/ngày vẫn chịu được. Dạy như một con ong thợ cần mẫn.

Sự khác biệt lớn là sản lượng. Dân Pro làm ra rất nhiều, lãng tử chỉ làm ra ít sản phẩm. Và để có thể tạo ra sản lượng, thì không làm việc theo cảm hứng mà phải có nghề, có quy trình, có công cụ, và phải có khả năng tự sạc pin hăng hái cho chính mình.

Christiano Ronaldo là một ví dụ tiêu biểu về tính pro. Ngoài thời gian đá bóng trên sân lớn, thời gian giải lao để hồi sức, một ít thời gian dành cho các người đẹp, Rô là người luyện tập chăm chỉ hằng ngày. Tập để có sức bền, tập để có cơ đẹp, tập để đá chuẩn, tập để phối hợp tốt. Hình như tập để có thể truyền thông tốt nữa thì phải. “Rô ăn bóng đá ngủ bóng đá”, bóng đá là cuộc sống cuả Ro. Việc đá bóng làm ra một Rô ngôi sao. Ở tuổi mà phần lớn sao to sao bé tìm cách về một giải đấu ở Châu Á để vớt vát chút hào quang và để dành tí tiền chuẩn bị cho những năm về hưu buồn bã, thì Rô vẫn luyện tập, vẫn tìm đến giải đấu thử thách bậc nhất, vẫn điên cuồng tập luyện, và vẫn đều đặn tìm kiếm bàn thắng cũng như nuôi dưỡng bản năng chiến thắng.

Tất nhiên Rô là của hiếm. Nhưng lấy ví dụ chất Pro thì phải lấy ví dụ như thế.

Ta không thể kiếm cái kỉ luật như thế ở những tay amateur.

Có một việc khiến tôi giật mình. Cũng nhỏ thôi.

Hôm rồi về quê, lúc rửa mặt xong tôi vắt cái khăn mặt lên giá. Hốt nhiên, sững người lại, bèn chụp tấm hình. 

Có lần tôi đã viết về những kẻ làm liều. Còn nữa, “những kẻ nói liều”.
Nói liều có phần nào đó giống với những kẻ nói nhiều. Họ nói rất nhiều thứ nhưng thông tin lại ít.
Kẻ nói liều thường không tự định giá được trọng lượng lời nói của mình. Điều này là hiển nhiên vì nói liều tức là nói những cái mà mình không biết. Nhưng vì sĩ diện, vì tinh tướng, đôi khi là để che dấu cái ngu dốt, họ cứ nói để tỏ cái tôi của mình thật cao. Và dĩ nhiên, điều họ nói khó có giá trị đối với người khác. Đôi khi, họ nói cho sướng miệng chứ không nhằm một mục đích gì khác.
Những kẻ nói liều thường thiếu đức tính khiêm tốn. Người khiêm tốn luôn luôn nói ít hơn những gì mình có, những gì mình biết. Họ tuân thủ chặt câu nói của Khổng Tử: biết gì nói ấy, không biết thì bảo là không biết.
Những kẻ nói liều thường thiếu đức tin. Có đức tin thì người ta lại chẳng nói liều, vì lời họ nói do đức tin dẫn dắt. Có đức tin dẫn dắt thì nói sẽ có lô-gích, và cẩn trọng. Vì thế những người hoài nghi tất cả khó lòng kiềm chế được lời ăn tiếng nói của mình. Với họ, chỉ có nghi ngờ, thế thì có cái gì là ghê gớm đâu, có ai ra gì đâu. Ta đây mới là nhất, tôi chỉ tin vào chính mình. Déscarte nói có hai loại hoài nghi: loại để hiểu biết thế giới, loại chỉ để hoài nghi. Loại thứ hai dành cho kẻ hãnh tiến.

Dạo này tôi hơi bị mất tự tin, nhưng càng ngày càng tự tin khi nói “Tôi biết một điều chắc chắn, là tôi không biết gì cả”. Thực ra là học đòi Socrates. Tôi tự tin là tôi cũng không thông minh hơn cụ Socrates, nên nói câu ấy vừa là tinh tướng, nhưng cũng an ủi là mình đỡ liều khi nói hehe.

Cô giáo lớp Một của mình là một người cùng làng, mình phải gọi là bà trẻ.
Việc cùng làng này gây ra một bất tiện nho nhỏ mà đến lớn mình mới biết: bà trẻ nói ngọng L/N như bất kì một người nào khác trong làng. Mà cô giáo thì dạo ấy lại được phân công kiểu địa phương chủ nghĩa: do cô sinh ra ở đấy nên phụ trách tất cả trẻ con ở đấy. Cả một lũ nhông nhốc Lang Đài được gom vào một lớp 1D hơn 50 đứa, do cô phụ trách. Thế là ngọng cả bầy, ngọng không biết đường mà chữa.
Kể cũng lạ, không hiểu sao cái chân bên này cầu Việt Trì có 4 làng, 2 phố mà chỉ có duy nhất cái làng mình nói ngọng và rất nhiều phương ngữ. Cứ cái gì là “L” thì “N” tất, và ngược lại, một số người biết mình ngọng lại hay cố thành ra có chỗ lẫn lộn ngược là nhẽ ra “N” thì lại cố đâm ra thành “L”. Cứ cái gì “ói” thì thành “oái”, như là “tao noái mày nghe…”. Rồi cả một đống từ khác nữa mà do đi xa lâu ngày mình cố cũng không tài nào nhớ nổi, tiếc thật.

Cho đến tuần trước mình mới biết bà ngoại là người trồng hai cái cây to đùng ở đầu làng: một cây gạo ở gần đường cái lớn, một cây đa gần ao Gáo. Dạo trước chắc bà trồng cây đa ở chỗ đó cốt để có bóng râm cho hố nước tưới cho mấy luống rau trong vườn. Nay thì ruộng đã hoán cải thành đất ở cả, dân Mộ Hạ vào đó ở, nhưng cây đa vẫn còn nguyên, lại thành ra có chút cảnh quan.

Bá Hy, người kể cho mình biết tác giả của hai cái cây kia, nói “bà để lại lộc cho dân làng”. Đúng là lộc theo nghĩa đen.

Tôi về làng ăn cưới, lại được chứng kiến 2 việc rất đáng suy ngẫm liên quan đến mấy chiếc cọc. Việc 1: chiếc xe 45 chỗ chở anh em cùng cơ quan của chú rế từ Hà Nội về ăn cưới va vào cọc chắn ở đầu làng, vỡ hết cả chiếc chắn bùn. Biết không thể vượt qua đành phải thả khách xuống ở đầu làng giữa cái nóng chang chang giữa chiều hè. Khách đi ăn cưới thì áo quần xúng xính, lội nắng đi vào, thật hơi vất vả. Việc 2: chiều hôm sau, do sơ suất của trẻ nhỏ, một xưởng mộc bị cháy dữ dội. Xe cứu hỏa được điều đến kịp thời, nhưng bị tắc ở hai cái cọc chắn vì xe to quá. Phải mất mười lăm phút sau mới đến được hiện trường. Chừng ấy phút đủ để lửa xơi tái cả cái xưởng, suýt chút nữa thì xơi luôn cả nhà hàng xóm, ngay cả khi trước đó cả xóm đã huy động hết xô chậu, vòi nước để dập lửa. Nguyên cớ của sự tồn tại của mấy chiếc cọc kia là như thế này: Chẳng là dân làng hò nhau đóng tiền (chứ không phải tiền nhà nước) để làm đường, đẹp từ trong ngõ ra đến đường lớn. Nhưng xe pháo thấy đường đẹp cứ hò nhau đi qua mà không thèm “đóng một tí phí” nào; xe lại to, chẳng mấy chốc mà đường hỏng, dân làng lại phải làm lại. Thế là hò nhau cấm, cách dễ nhất là đầu mỗi đường xây hai cái cọc bê tông cao năm chục phân, cách nhau hơn hai mét, chỉ đủ xe nhỏ đi qua. Giờ thì mấy chiếc cọc đổ đốn sinh ra phản chủ.

Hồi mình bé, thấy cái gì cũng to. “Đường thiên lí” (quốc lộ 2 cũ) có xe chạy xình xịch ngày đó ghê gớm lắm, nay đo được chỉ đủ hai cái xe con tránh nhau. Trẻ con đi từ nhà ra đến đường thiên lí là cả một cuộc hành trình, vượt qua nó để đến với bờ sông là một cuộc khám phá, cởi áo nhảy tùm xuống xông tắm trộm là một cuộc giải phóng vĩ đại.

Giờ thì đường thiên lí chẳng còn là quốc lộ, bị băm nát bởi các loại xe công nông và xe tải đủ kiểu. Dân ngoài đê quai, sát vệ sông đã chuyển vào lấp đầy Đồng Mé, nhường chỗ cho mấy nhà máy cán thép to đùng. Đường từ nhà ra đến sông lát bê tông phóng xe máy chưa ba phút đã kịch, dọc đường không còn ruộng nữa, hai phần ba ao làng cũng đã bị lấp hết. Bãi gần ngã ba sông giờ không thấy đứa trẻ nào tắm nữa, chắc phần vì bẩn, phần vì sâu do cát đã bị hút hết, phần vì trẻ con bây giờ có khi cũng chẳng thèm cái thú trốn mẹ buổi trưa ra bờ sông đánh cỏ gà, vật nhau chán chê rồi nhảy tòm suống sông Hồng mà quẫy đạp nữa.