Nhà phát minh  Richard Buckminster Fuller có nói một câu thật chí lí: “Bạn không thể tạo ra sự thay đổi bằng cách tấn công vào hiện trạng. Hãy tạo ra một cái mẫu mới và khiến cho mô hình hiện nay trở nên lỗi thời”.

Dường như các công nghệ thay đổi thế giới, những sản phẩm thay đổi hành vi người dùng, những đổi mới trong các lĩnh vực kinh doanh – xã hội đều đi theo con đường ấy. Trừ việc đổi mới giáo dục ở ta.

Bao nhiêu năm nay rất nhiều nỗ lực từ nhiều phía cố gắng tấn công vào hiện trạng giáo dục nước nhà, nhưng lại chỉ nhận được những phong trào tồn tại ngắn hơn cả những nhiệm kì, và danh sách các vấn đề lúc nào cũng được nối dài thêm. Báo chí cũng ra sức phản ánh hiện trạng, lại chủ yếu là phê phán những yếu kém và tiêu cực. Hầu như chúng ta quên mất điều quan trọng hiển nhiên: khuyến khích làm ra những ví dụ tích cực, và biểu dương chúng.

Những gì tích cực được biểu dương, sẽ có những điều tích cực khác lặp lại.  Những điều tốt đẹp nhận được sự cảm kích, chúng sẽ lan truyền rất nhanh chóng. Khi cái tích cực nhiều lên, cũng là lúc những yếu kém tự lùi xa. Cho nên nói: Chống tiêu cực bằng một việc làm và một sản phẩm tích cực là cách tích cực nhất. Chẳng phải thánh Gandhi đã nói “Để thay đổi, hãy chính là sự thay đổi mà bạn mong muốn?”.

***

Xét từ góc độ lí thuyết ra quyết định chiểu theo Cynefine framework, trong một bối cảnh phức hợp (Complex) – như mớ bòng bong có tên Giáo dục chẳng hạn, cách đi hiệu quả hơn cả không phải cùng nhau mổ bò (analyse) tìm nguyên nhân-kết quả để rồi đề ra biện pháp – vì điều đó là bất khả, mà phải là thử dò tìm-cảm nhận (probe-sense) rồi tính bước đi kế tiếp. Phải duy nghiệm (empiricism), tìm chân lí từ thực tiễn cuộc sống. Dò bằng cái gì? Dò bằng “cái mẫu mới”. Lời Fuller lại được kiểm chứng, dựa trên những lí luận của học thuyết về phức hợp.

Ví dụ thêm. Theo logic này, lí thuyết khởi nghiệp tinh gọn (lean startup) hướng dẫn giới startup phải làm ra một cái mẫu thật sớm (gọi là Minimum Viable Product – MVP) để “thăm dò” phản ứng của thị trường/người dùng. Biết được “phản ứng” thế nào thì mới làm tiếp. Sản phẩm cứ thế tiến hóa dần dựa trên những hiểu biết ngày càng đúng, ngày càng sâu sắc về khách hàng, bối cảnh, thị trường và sản phẩm. Trong một bối cảnh phức hợp mà startup không biết được khách hàng ở đâu, cần gì thì không có cách nào ngồi đó mà phân tích mà lên mô hình được (như cách làm sản phẩm dựa trên nghiên cứu thị trường truyền thống). Tất cả chỉ là giả định. Cần phải kiểm chứng giả định ấy, càng nhanh càng tốt. Càng rẻ càng tốt vì khả năng lớn là các giả định sai toét cả.

Vậy, có nên đề nghị các nhà chính sách, các nhà cải cách giáo dục học lại LeanStartup cho thật kĩ chăng?

Con gái nhớn dạo này đang cùng lúc học hai chương trình ngoại ngữ có sử dụng công nghệ giáo dục: chương trình Time2Know của người Do Thái (học kiểu blended tại trung tâm: tự học với máy tính, vừa học với giáo viên), và Duolingo miễn phí trên iPad. Chúng cùng có một đặc điểm chung: học thông qua việc làm các bài test, vượt qua các bài test là cách để lĩnh hội kiến thức và phát triển kĩ năng. Các bài tập được thiết kế dưới dạng câu hỏi các kiểu (multiple choice, true/false, điền từ vào chỗ trống, lặp lại phát âm, dịch …), có trợ giúp (từ điển, gợi ý). Các câu hỏi/bài tập không nhằm kiểm tra, mà nhằm giúp người học tự học thật hiệu quả.

Toàn bộ quá trình học tập dựa trên các hoạt động “làm bài tập” kiểu “thi” này. Tôi gọi đó là Test-Driven Learning, nhại một chiến thuật rất phổ biến trong phát triển phần mềm: Test-Driven Development. Theo phương pháp TDD này, các lập trình viên phải hình dung trước các kết quả, sau đó thiết kế các tình huống  để kiểm thử (test case) cho mỗi tính năng của phần mềm, khi việc hiện thực hóa các chức năng vượt qua được các tình huống này, việc lập trình coi như xong. Chiến thuật này không những giúp chất lượng phần mềm tăng cao, mà còn dễ dàng được tự động hóa công tác kiểm tra chất lượng thông qua tự-kiểm tra, với sự trợ giúp của các công cụ kiểm thử tự động hóa.

Hai chiến thuật TDL và TDD có sự giống nhau đến kì lạ: chúng đều hướng tới việc tự làm (tự học vs. tự kiểm thử), đạt được kết quả (kiến thức vs. chức năng) thông qua một quá trình lặp đi lặp lại các công việc để vượt qua các bài kiểm tra (test case) đã được thiết kế trước.

Tôi đã thấy TDL được dùng rộng rãi trong việc học ngoại ngữ, học toán sơ cấp (trên Khan Academy), liệu có thể mở rộng chiến thuật này cho các môn học khác, ở các cấp độ khác không?

Tôi từng khá sốc khi phải chứng kiến một cuộc so găng giữa trí tuệ con người và một cỗ máy siêu quyền lực mang tên Google, mà phần thắng thì không thuộc về con người. Phương [1]– một cô giáo tiểu học thâm niên, là cán bộ nòng cốt của một trường tiểu học có tiếng ở Hà Nội đang nổi giận đùng đùng lên tông cao độ để đánh võ mồm với một cô giáo trẻ khác (cô Thanh, cũng phừng phừng mặt đỏ) về cách viết đúng chính tả từ lô-gích (logic). Sau khi dự giờ cô Thanh, cô Phương nhất quyết cách viết “lô-gích” của cô Thanh là không đúng, phải viết là “lô-gíc” hoặc “lô-ghích”. Còn cô Thanh thì cũng cãi lại quyết liệt: “từ này tiếng Anh là logic, tiếng Pháp là logique (đọc là lô-gích-cờ), phiên ra tiếng Việt thì ghi là logic cũng được, lô-gích cũng được, lô-gíc cũng được”. Cô Phương: “không thể như thế được, chính tả chỉ có một quy tắc thôi. Hồi trước ở trường sư phạm, giáo sư viết là lô-gíc”. Thế rồi để minh họa cho khẳng định của mình, cô rút iPhone hồng của mình ra rồi Google từ “lô-gíc”. Cô chốt: “đấy, trên mạng người ta dùng là lô-gíc chứ, có ai dùng lô-gích đâu?”. Cô Thanh thì không những không hạ nhiệt mà còn căng thẳng hơn, nhưng không thể lí luận thêm gì nữa vì thấy mình rơi vào trạng thái “bó tay”.

Chưa bao giờ làng công nghệ thông tin Việt Nam lại có câu chuyện rôm rả như thế về một
game nhỏ xinh cho điện thoại di động: ứng dụng đứng số 1 AppStore trong suốt gần 1 tháng cho tới khi bị chính cha đẻ khai tử, là chủ đề thường trực hằng ngày trên các mặt báo – từ tờ báo hàng đầu Forbes, CNN, the Verge cho những trang lá cải trong và ngoài nước, tin đồn thu nhập 1 tỉ/ngày, cục thuế “hứa” sẽ để mắt đến, quán cafe đánh dấu “nơi này Hà Đông – cha đẻ của Flappy Bird hay lui tới”, tin đồn cha để FlappyBird tự sát bằng súng, phó thủ tướng vời gặp, và hàng loạt tâm thư của cộng đồng gửi cha đẻ của FlappyBird v.v. Hình như FlappyBird còn đã đánh bật các chủ đề về bánh chưng hoa đào và Ngựa đầu xuân trên báo mạng; những hình ảnh con chim ngu ngốc hình như đã khiến các trang lá cải quyết định bỏ hết hết những tấm ảnh hot girl hót ghiếc cởi trần đón Tết.  

Kể không xuể những thứ râu ria xung quanh câu chuyện cổ tích mang tên Flappy Bird.

Người viết bài này cũng tranh thủ câu chuyện còn đang nóng sốt, ngẫm nghĩ với câu hỏi trong đầu “học được gì?”. Phải làm ngay, vì chắc là phải lâu lâu nữa mới có chuyện hay như thế để mà “góp gió”.

1. Thế giới phẳng là có thật, giấc mơ mobile là có thật

2. Thành công không đến trong 1 ngày

3. Một siêu phẩm đến từ sự đơn giản và cá tính

4. Chỗ đứng cho các nghệ nhân phần mềm (software craftsman)

Bản dịch Tuyên ngôn Nghề thủ công Phần mềm

4. Một tưởng tượng tích cực  

Thay lời kết

1.

Không hiểu sao vừa từ seminar của a. Giáp Văn Dương ra, đầu bình thường trở nên đau như búa bổ. Hiểu chết liền.

2.

Trên đường về Yết Kiêu, mình quên ngay cái tội to đùng của mình khiến cho Sếp bị bọn ngoại bang nó mắng mỏ mà ấm ức gọi điện lại mắng mình té tát. Trong đầu cứ văng vẳng một ý tưởng “lại một người hùng chân đất nữa…”. Hiểu vì sao nghĩ thế … chết liền.

3.

Cụ già: “seminar thế nào? một từ thôi”.

Nghĩ hồi lâu, đáp bừa:”giản dị”.

Cụ già: “Dương giỏi quá”

Con kún nào đó nói leo: “giản dị như một thiên tài”.

Cụ hỏi tiếp: “cậu đánh giá thế nào về cái trường ấy”

Nghĩ hồi lâu và cũng lại đáp bừa: “một năm nữa không chết thì cũng biến dạng”.

Mình chỉ hy vọng là lời nói “thối mồm” ấy không đúng, không thành ra sự thật. Cầu mong cho anh Dương an lành và đạt được mục đích của mình. Phần mình, vì chẳng hiểu lắm mục tiêu thực sự của anh nên cũng chả biết đánh giá thế nào, phán là phán vậy thôi dựa trên trực giác là chủ yếu. Một phần lí tính sẽ được chép ra ở bên dưới.

4.

Từ 2004 mình đã quan tâm tới elearning, đồ án của mình có nhúng hương vị eleaning, blog cũ từ 2005 đã list cả đống website elearning miễn phí khắp thế giới để người đọc dùng, 2006 thì thực sự hưởng lợi từ elearning qua đài ABC của Úc, 2007 tiếp xúc với blendedlearning của Ấn, cùng năm ấy học kiểu blended learning ở trường của Úc, cuối năm ấy xảy ra tranh cãi dai dẳng về phương pháp dạy kiểu mới của ACCP ( blended learning) trong nội bộ các giảng viên Aptech, 2009 mình về HN quyết định chỉnh lại cái Moodle và hệ thống hóa lại cách dùng, bên cạnh đó tiếp tục tìm ra cái “lí thành công” của blended learning mà phía bạn Ấn độ quảng cáo (tới giờ vẫn chưa thấy); gần đây mắt mình dán vào Internet để những sự kiện như Khan Academy, Codecademy, Coursera, edX, Code.org … ngay từ ngày đầu còn được bàn tán.

2012 là năm dân tình điên cuồng về MOOC, cuối năm mình cũng suy tính về một cái Khan của Việt Nam; 2013 mở ra tài khoản coach trên Khan Academy để giúp cô em họ giải ngố môn Toán, được vài bữa mình đi khen tứ tung, nhưng là khen Khan tài thiệt chứ không khen MOOC hay.

5.
Về cái Khan Academy, có người ca ngợi “khan là một nghệ sĩ”, dân startup gọi anh là “thiên tài khởi nghiệp”, người làm giáo dục thì cứ gán (phịa?) hết cái lí này đến lí khác rằng nó có thể thay đổi thế giới thay đổi cái nền giáo giục nọ kia… Người ta hình như quên mất, lúc đầu Khan không muốn thay đổi thế giới, mà để “thay đổi cô em” mình thôi. Chuyện rất cá nhân và cụ thể thế thôi.

Einstein nói mọi sáng tạo đều hết sức cá nhân.

Châu nói “học giỏi đôi khi chỉ vì một lí do hết sức tầm thường thế này thôi: muốn impress ai đó; lúc nhỏ tôi muốn impress ông C, lúc làm TS thì muốn impress ông L”.

Việc lớn không nhất thiết phải bắt đầu từ cái lí do to tát.

Nhìn vào cái cách đặt vấn đề MOOC thay đổi thế giới, cách mạng trong giáo dục, một doanh nhân lão luyện cho biết “chú cứ làm cho vấn đề nó nghiêm trọng lên, anh thấy vấn đề đơn giản cực kì: ngày trước người ta làm thương mại, rồi có ebay người ta bắt đầu đua nhau thương mại điện tử; cái điện tử chỉ là phương tiện, là một kênh thôi, dạo 97-98 dân mình ào ào làm website mà quên mất là “hàng gì”, không có hàng thì thương mại cái gì? Múc miếc chỉ là cái kênh thôi”. Hình như đây là ý kiến phản biện đáng chú ý nhất về sự kiện MOOC “đã xuất hiện ở Việt Nam”.

6.
MOOC có thể nhìn nhận như là công nghệ thời Internet 2.0 dành cho việc dạy và học. Tức là công cụ  phục vụ giáo dục phù hợp với biến chuyển của công nghệ đương thời.

Rõ ràng hơn, nó chỉ như cái platform mới cho việc học, một cái trường ảo được mở ra ở trên mạng.

Để đạt mục đích giáo dục của nó, vẫn phải xem hai thứ quan trọng nhất: nó dạy cái gì và bằng cách nào (hay nói cách khác: học sinh được học cái gì và học như thế nào).

Tôi mới chỉ thấy có hai anh Múc thực sự có đầu tư vào phần “chi tiết” này: Khan và Codecademy. Học trên Khan, sự tương tác là tức thì và liên tục, tương tác đa chiều thực sự. Các thiết kế bài giảng thì phù hợp với việc học dựa trên cái máy tính: thông điệp đơn giản, bài giảng ngắn súc tích, có xen kẽ bài tập và kiểm tra tiến độ, có một hệ thống khái niệm được móc nối với nhau chặt chẽ, người học biết mình ở đâu trong cây tri thức để dễ dàng tự định hướng. Anh Codecademy thì chỉ dạy có lập trình, chọn các ngôn ngữ có tính tương tác và đều là scripting để dạy (đố dạy được C trên đó đấy!); tức là sự lựa chọn phần nội dung học tập rất có định hướng và tương thích với phương thức học tập qua máy tính.

Hơn thế hình như Khan cũng rất quan tâm đến việc sử dụng các nội dung trong khuôn khổ các lớp học truyền thống (lại thành blended learning) và cung cấp cho nhà giáo một loạt các công cụ nâng cao để giúp việc học của học sinh đạt kết quả tốt hơn, cá nhân hóa cao hơn.

Những anh Coursera và edX mới chỉ dừng lại như là  những nền tảng (platform) MOOC, và việc học trên đó mang tính blended learnning với video chiếm chủ đạo, và feedback thì không tức thì. Bài giảng trên đó không thống nhất phương pháp luận, không có “chuẩn” nào hết, cách học cũng đa dạng theo đó. Có thể hiểu đơn giản, nó giống như cái chợ quê ở VN: ai có gì mang ra đó bán. Việc gia nhập liên minh Coursera, edX hay Udacity hình như là chạy theo mốt, thấy anh Havard tham gia thì anh đây cũng tham gia chơi, còn tham gia thế nào thì cứ thò thụt vì chẳng biết nên làm thế nào. Vậy nên có chuyện đầu năm một trường ở Mẽo chấp nhận credit từ một khóa trên Udacity thì đến giữa năm quyết định “anh bỏ chuyến tàu”, tạm biệt Múc với miếc không hẹn ngày gặp lại. Còn rất nhiều việc phải làm với các anh Múc dạng này.

7.

Em Hiền hỏi: tham dự seminar xong, em vẫn không biết làm thế nào để làm ra bài giảng Múc cuốn hút anh ạ?

Trả lời: phần đó không liên quan đến Múc em ạ. Cái đó là “instructional design”.

Hiền lẩm bẩm: “con xờ trắc xần đì dai” như thể chuẩn bị ghi nhớ

Nhắc lại: không, in xờ trắc xần nần đì dai em ạ.

8.

Trong phần GS Châu kết luận seminar có đặt ra: nhưng chúng ta vẫn chưa rõ MOOC là gì?

Vâng một số người cứ làm MOOC, nhưng không để ý đến chuyện đó. Khi nói chuyện về múc miếc cũng không phân biệt múc và không-múc thì khác nhau thế nào? và anh Múc (có thể giống như ecomerce) sẽ đặt một cái chân nào của mình lên nền giáo dục Việt Nam? nó sẽ chơi trò gì? và liệu MOOC hay MOOCer có phải là game-changer trong trò chơi giáo dục không?

9.

Thực lòng trân trọng lòng nhiệt thành của anh Dương đối với đất nước.

Từ bây giờ, lịch sử giáo dục Việt Nam ghi thêm hai cái tên nữa: Giáp Văn Dương và GiapSchool. Welcome on board!